นิตยสาร สสวท. ฉบับที่ 239

12 นิตยสาร สสวท. จริยธรรมและจรรยาบรรณผู้ประกอบวิชาชีพทางวิทยาศาสตร์ (There are Generally Accepted Ethical Principles in the Conduct of Science) แม้ว่า Planet Zoo จะเปิดโอกาสให้ผู้เล่นได้มีอิสระทางความคิด ในการทดลองอะไรใหม่ๆ ได้หลากหลาย แต่สิ่งหนึ่งที่ผู้เล่นจะลืมไม่ได้อย่าง เด็ดขาดก็คือ “จริยธรรม” ในการทดลอง หากผู้เล่นทำ�การทดลองใดๆ ที่ส่งผลต่อสวัสดิภาพของสัตว์ เช่น ทดลองให้หมีขาวอยู่ในกรงแคบๆ และ อดอาหารเป็นระยะเวลานาน สิ่งที่จะตามมา คือ “การประท้วง” จากประชาชน โดยผู้ประท้วงจะถือป้ายและตะโกนโห่ร้องหน้าสถานที่เลี้ยงสัตว์ชนิดนั้นๆ เพื่อเรียกร้องให้ผู้เล่นปฏิบัติต่อสัตว์อย่างมีจริยธรรม ไม่ทรมานสัตว์ ไม่ทำ� การทดลองที่ส่งผลทางลบต่อสวัสดิภาพของสัตว์ ซึ่งการทดลองในสัตว์อย่าง มีจริยธรรมนี้สอดคล้องกับจรรยาบรรณการใช้สัตว์เพื่องานทางวิทยาศาสตร์ (สำ�นักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ, 2542) ข้อที่ 1 และ 4 ได้แก่ ผู้ใช้สัตว์ต้องตระหนักถึงคุณค่าของชีวิตสัตว์และผู้ใช้สัตว์ต้องตระหนัก ว่าสัตว์เป็นสิ่งมีชีวิตเช่นเดียวกับมนุษย์ นอกจากการละเว้นการทารุณกรรมสัตว์แล้ว ตัวเกมยังแฝงการ ปลูกฝังค่านิยมด้านการอนุรักษ์ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ผ่านแต้มการอนุรักษ์ โดยแต้มนี้ผู้เล่นจะได้มาก็ต่อเมื่อได้ทำ�การเพาะพันธุ์สัตว์ป่าหายาก สัตว์ ใกล้สูญพันธุ์ และทำ�การปล่อยคืนสู่ป่าเพื่อเป็นการเพิ่มจำ�นวนสัตว์ป่า หายากในธรรมชาติ จากนั้นผู้เล่นจะสามารถใช้แต้มการอนุรักษ์ที่ได้รับเพื่อ กลับมาพัฒนาสวนสัตว์ของตนเองในด้านต่างๆ ต่อไป อีกสิ่งหนึ่งที่ตอกย้ำ�ว่าทีมผู้พัฒนา Planet Zoo ให้ความสำ�คัญกับ จริยธรรมต่อสัตว์คือ ในตัวเกมจะปราศจากพื้นที่โชว์การแสดงของสัตว์ ไม่ว่าจะเป็นการแสดงโลมาเล่นลูกบอล การแสดงช้างอินเดียวาดรูป ฯลฯ เนื่องจากทีมผู้พัฒนาได้ศึกษางานวิจัยและพบว่าการบังคับให้สัตว์ป่า ทำ�การแสดงโชว์นั้นเป็นการฝืนพฤติกรรมตามธรรมชาติของสัตว์ อีกทั้ง ยังเป็นการทรมานสัตว์อีกด้วย ทีมผู้พัฒนาจึงตัดเนื้อหาระบบการแสดง ของสัตว์ในเกมออก ถึงแม้ว่าจะมีการเรียกร้องจากแฟนเกมมากเพียงใดก็ตาม วิทยาศาสตร์เป็นกิจกรรมทางสังคมที่ซับซ้อน (Science is a Complex Social Activity) จากธรรมชาติของวิทยาศาสตร์ในข้อที่แล้ว จะเห็นได้ว่าการ ดำ�เนินงานทางวิทยาศาสตร์กับกิจกรรมทางสังคมนั้นเป็นสิ่งที่แยกขาดจากกัน ไม่ได้ ค่านิยม วัฒนธรรม ศีลธรรม และจริยธรรมของคนในสังคมยังคงเป็น สิ่งที่กำ�หนดแนวทางในการศึกษาทางวิทยาศาสตร์ แม้ว่าผู้เล่นจะอยากทดลอง ค้นคว้า ศึกษาในแนวทางของผู้เล่นเอง แต่ว่าหากการทดลองนั้นส่งผลกระทบ ทางลบต่อสัตว์ สิ่งที่ตามมาก็คือ การประท้วง การวิพากษ์วิจารณ์ในแง่ลบ จากคนในสังคม ตามมาด้วยการขาดทุนสนับสนุนการศึกษาค้นคว้าในที่สุด นอกจากนี้ ในแต่ละปีจะมีผู้ตรวจการจากหน่วยงานภายนอก เดินทางมาตรวจสอบสวัสดิภาพของสัตว์ในสวนสัตว์ของผู้เล่น โดยหน่วยงาน ในเกมนั้นเทียบได้กับองค์การสวนสัตว์แห่งประเทศไทยในพระบรมราชูปถัมภ์ ที่ทำ�หน้าที่ตรวจสอบสวัสดิภาพของสัตว์ ในสวนสัตว์ต่างๆ ในประเทศไทยก็ เช่นเดียวกัน หากผู้เล่นมีการวางแผนการจัดการที่ดี ก็จะส่งผลให้การประเมิน มีแนวโน้มเป็นบวก ผู้เยี่ยมชมและรายรับของสวนสัตว์ก็จะมากขึ้นตามไปด้วย ทำ�ให้ผู้เล่นมีทุนที่จะนำ�มาพัฒนา ปรับปรุง และวิจัยต่อยอดได้มากยิ่งขึ้น จะเห็นได้ว่าวิทยาศาสตร์นั้นไม่ได้แยกเป็นเอกเทศ หากแต่มีการผูกพัน เชื่อมโยงกับสังคมอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ การนำ�ความรู้ไปประยุกต์ใช้ในการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ การส่งเสริมให้ผู้เรียนเข้าใจธรรมชาติของวิทยาศาสตร์นั้น เป็นเป้าหมายสำ�คัญของกระบวนการจัดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ (American Association for the Advancement of Science (AAAS), 1990) เนื่องจากการเข้าใจธรรมชาติของวิทยาศาสตร์เป็นคุณลักษณะอย่างหนึ่ง ของการรู้วิทยาศาสตร์ หากผู้เรียนเข้าใจธรรมชาติของวิทยาศาสตร์อย่าง เหมาะสม จะทำ�ให้ผู้เรียนเห็นคุณค่าของการค้นพบความรู้ทางวิทยาศาสตร์ เกิดความเข้าใจคุณลักษณะที่เป็นเอกลักษณ์ของความรู้ทางวิทยาศาสตร์ เกิดเจตคติที่ดีต่อการเรียนวิทยาศาสตร์ (ประสาท เนืองเฉลิม, 2559) นอกจากนี้ การเข้าใจธรรมชาติของวิทยาศาสตร์ยังส่งเสริมความสามารถ ในการโต้แย้งประเด็นทางสังคมที่เกี่ยวเนื่องกับวิทยาศาสตร์ได้เป็นอย่างดี (Khishfe, 2021) การจัดกิจกรรมการเรียนรู้โดยใช้เกมเป็นฐานนั้น เป็นกิจกรรม การเรียนรู้ที่ออกแบบมาเพื่อให้ผู้เรียนได้มีความสนุกสนานไปพร้อมๆ กับ