นิตยสาร สสวท. ฉบับที่ 241

ปีที่ 51 ฉบับที่ 241 มีนาคม - เมษายน 2566 15 ภาพ 1 ตัวอย่างการตั้งคำ�ถามของนักวิทยาศาสตร์ คำ�ถามที่ 1 คำ�ถามที่ 2 คำ�ถามที่ 3 คำ�ถามที่ 4 คำ�ถามที่ 5 อะไรที่ทำ�ให้เมล็ดพืชเจริญเติบโต อะไรเป็นปัจจัยสำ�คัญในการงอกของเมล็ดพืช อะไรเป็นปัจจัยสำ�คัญในการงอกของเมล็ดถั่ว น้ำ�เป็นปัจจัยสำ�คัญในการงอกของเมล็ดถั่วอย่างไร ค่า pH ของน้ำ�มีผลต่อการงอกของเมล็ดถั่วอย่างไร ค ำ�ถามทางวิทยาศาสตร์ (Scientific Questions) เป็นคำ�ถามที่ มุ่งเน้นศึกษาเกี่ยวกับวัตถุ สิ่งมีชีวิต เหตุการณ์ หรือปรากฏการณ์ ในธรรมชาติซึ่งเกิดขึ้นจากความสงสัยใคร่รู้หรือการได้รับ แรงบันดาลใจจากการทดสอบแบบจำ�ลอง ทฤษฎี หรือข้อค้นพบจาก การสำ�รวจตรวจสอบครั้งที่ผ่านมาซึ่งผู้ศึกษาอาจยังไม่แน่ใจในความถูกต้อง หรือมีความต้องการอยากรู้เพิ่มเติม เช่น วัตถุตกสู่พื้นโลกได้อย่างไร โลกของเรามีสัณฐานเป็นอย่างไร อะตอมประกอบด้วยอะไร หน่วยพื้นฐาน ของสิ่งมีชีวิตเป็นอย่างไร รุ้งเกิดขึ้นได้อย่างไร ขณะที่คำ�ถามที่เกี่ยวข้องกับ ความเชื่อ ความคิดเห็น หรือทัศนคติ เช่น เรานับถือศาสนาเพราะอะไร การเคารพกฎกติการ่วมกันในสังคมส่งผลดีต่อเราอย่างไร สิ่งที่เขาทำ�นั้น ถูกต้องหรือไม่ ไม่จัดเป็นคำ�ถามทางวิทยาศาสตร์ (BSCS, 2011; NSTA, 2014; NRC, 1996) คำ�ถามทางวิทยาศาสตร์ต้องสามารถหาคำ�ตอบได้ ด้วยการสำ�รวจตรวจสอบเชิงประจักษ์ (Empirical Investigations) ที่ ทำ�ให้ได้หลักฐานเพื่อการอธิบายเกี่ยวกับวัตถุ สิ่งมีชีวิต เหตุการณ์ หรือ ปรากฏการณ์ในธรรมชาติที่สนใจ ในการตั้งคำ�ถามนั้น นักวิทยาศาสตร์อาจเริ่มต้นด้วยคำ�ถาม ที่กว้างซึ่งอาจมีคำ�ตอบมากกว่า 1 คำ�ตอบ หลังจากนั้น การตั้งคำ�ถามของ นักวิทยาศาสตร์จะมีความจำ�เพาะเจาะจงมากขึ้นตามลำ�ดับ จนกระทั่งได้ คำ�ถามที่สามารถสำ�รวจตรวจสอบเชิงประจักษ์ได้โดยวิธีการต่างๆ เช่น การสังเกต (Observation) การสำ�รวจ (Explore) หรือการทดลอง (Experiment) ตัวอย่างเช่น คำ�ถามที่สนใจเกี่ยวกับการเจริญเติบโตของ เมล็ดพืช การตั้งคำ�ถามอาจเริ่มต้น ดังภาพ 1 จากตัวอย่างคำ�ถามข้างต้นจะเห็นว่าเริ่มต้นจากคำ�ถามที่ 1 ซึ่งกว้างเกี่ยวกับสิ่งที่ทำ�ให้เมล็ดพืชเจริญเติบโต แล้วมีการปรับคำ�ถามให้ เฉพาะเจาะจงมากขึ้นเป็นคำ�ถามที่ 2 ซึ่งคำ�ถามนี้นักวิทยาศาสตร์อาจมี ความสามารถในการหาคำ�ตอบได้ แต่สำ�หรับเหตุการณ์เดียวกันนี้ในระดับ ห้องเรียนอาจปรับคำ�ถาม เป็นสิ่งที่ต้องการศึกษาให้เฉพาะเจาะจง มากยิ่งขึ้นได้อีกเป็นคำ�ถามที่ 3 4 หรือ 5 จนกระทั่งนักเรียนสามารถ หาข้อมูลหรือหลักฐานเพื่อตอบคำ�ถามนั้นได้ นอกจากนี้ คำ�ถามที่นักเรียนตั้งขึ้นในระดับห้องเรียน ส่วนใหญ่ จะใช้คำ�ว่า “ทำ�ไม (Why)” ซึ่งเป็นการถามถึงที่มาหรือจุดกำ�เนิดเกี่ยวกับ วัตถุ สิ่งมีชีวิต เหตุการณ์ หรือปรากฏการณ์นั้น เช่น “ทำ�ไมพืชจึงใช้น้ำ� ในการเจริญเติบโต” “ทำ�ไมวัสดุบางอย่างจึงดูดซับน้ำ�ได้และวัสดุ บางอย่างจึงดูดซับน้ำ�ไม่ได้” “ทำ�ไมหินบางชนิดจึงมีผลึก” “ทำ�ไมไส้เดือนดิน ชอบอยู่ในที่มืด” แม้ว่าคำ�ถามที่ใช้คำ�ว่า “ทำ�ไม” เป็นคำ�ถามที่ต้องการ การอธิบายซึ่งควรส่งเสริมให้เกิดขึ้นในห้องเรียน แต่สำ�หรับห้องเรียน วิทยาศาสตร์แล้ว คำ�ถาม “ทำ�ไม” เป็นคำ�ถามที่กว้าง ตอบค่อนข้างยาก มีแนวโน้มที่จะไม่สามารถหาคำ�ตอบได้จากการสังเกต การทดลอง หรือการสำ�รวจได้ คำ�ถาม “ทำ�ไม” จึงจำ�เป็นต้องปรับเปลี่ยนให้อยู่ ในรูปประโยคของคำ�ถามที่ใช้คำ�ว่า “อย่างไร (How)” ซึ่งเป็นการถาม ถึงสาเหตุ หน้าที่ ลักษณะ หรือกระบวนการเกิดเกี่ยวกับวัตถุ สิ่งมีชีวิต เหตุการณ์ หรือปรากฏการณ์นั้นแทน โดยการปรับเปลี่ยนรูปประโยคของ คำ�ถามเป็น “อย่างไร” นักเรียนจะสามารถออกแบบการทดลองหรือ วางแผนการสำ�รวจ รวมถึงสังเกตหรือวัดได้ นอกจากนี้ ยังสามารถ ปรับเปลี่ยนรูปประโยคของคำ�ถามเป็น “อะไร (What)” “เมื่อใด (When)” “ใคร (Who)” และ “อันไหนหรือสิ่งใด (Which)” ได้อีกด้วย (Chin, 2002; Llewellyn, 2002; NRC, 2000; Harland, 2011) การปรับเปลี่ยนรูปประโยคของคำ�ถาม “ทำ�ไม” ให้เป็นคำ�ถาม “อย่างไร” “อะไร” “เมื่อใด” “ใคร” และ “อันไหนหรือสิ่งใด” สามารถ ทำ�ได้ 2 ลักษณะ คือ ลักษณะของคำ�ถามเชิงบรรยาย (Descriptive Question) เป็นการถามรายละเอียดและหน้าที่เกี่ยวกับสิ่งที่สังเกตได้ เช่น “สิ่งนั้นคืออะไร” “สิ่งนั้นมีลักษณะเป็นอย่างไร” “สิ่งใดเหมาะสมสำ�หรับ …..มากที่สุด” และลักษณะของคำ�ถามเชิงความสัมพันธ์หรือเชิงสาเหตุ (Causal Question) เป็นการถามสาเหตุ ความสัมพันธ์ หรือกระบวนการเกิด เกี่ยวกับสิ่งที่สังเกตได้ เช่น “ปัจจัยอะไรที่ทำ�ให้เกิดสิ่งนั้น” “การเปลี่ยนแปลง ของสิ่งหนึ่งส่งผลต่ออีกสิ่งหนึ่งอย่างไร” “ผลกระทบของสิ่งนั้นคืออะไร” “ความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งนั้นคืออะไร” “สิ่งนั้นมีความสัมพันธ์กันอย่างไร” “สิ่งนั้นเกิดขึ้นได้อย่างไร” (Chin, 2002; The Science & Engineering Experience, n.d.) ตัวอย่างการปรับเปลี่ยนรูปประโยคของคำ�ถาม “ ทำ�ไม ” เช่น