นิตยสาร สสวท. ฉบับที่ 243

ปีที่ 51 ฉบับที่ 243 กรกฎาคม - สิงหาคม 2566 17 ช นิดพันธุ์ต่างถิ่นที่รุกราน เป็นชนิดพันธุ์ต่างถิ่น (Alien Species หรือ Introduced Species) ไม่ใช่ชนิดพันธุ์ที่มีอยู่เดิมในท้องถิ่น ที่ถูก นำ�มาไว้ในพื้นที่ทางช่องทางใดช่องทางหนึ่ง และสามารถเพิ่มขนาด ประชากรจนกลายเป็นชนิดเด่น (Dominant Species) ในสิ่งแวดล้อม นิดพันธุ์ต่างถิ่นที่รุกรานเป็นหนึ่งในปัญหาหลักที่คุกคามความหลากหลาย ทางชีวภาพ โดยชนิดพันธุ์ต่างถิ่นที่รุกรานอาจแก่งแย่ง แข่งขัน ก่อโรค หรือ เป็นผู้ล่าจนทำ�ให้สิ่งมีชีวิตดั้งเดิมในท้องถิ่น (Native Species) ลดลงหรือ อาจสูญพันธุ์ได้ ส่งผลกระทบต่อระบบนิเวศและทรัพยากรชีวภาพ เศรษฐกิจ รวมถึงสุขภาพและอนามัยของมนุษย์ ปัจจุบันหน่วยงานต่างๆ ทั้งจากรัฐบาล และภาคประชาสังคม กำ�ลังพยายามแก้ไขปัญหาการระบาดของชนิดพันธุ์ ต่างถิ่นที่รุกรานในประเทศไทย รวมถึงการสร้างความตระหนักเกี่ยวกับ ปัญหาชนิดพันธุ์ต่างถิ่นที่รุกรานแก่สาธารณชน (สำ�นักงานนโยบายและ แผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม, 2561) ในการเรียนรายวิชาเพิ่มเติมฯ ชีววิทยา ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 มีกิจกรรมเกี่ยวกับการสำ�รวจความหลากหลายทางชีวภาพที่มุ่งเน้นให้ ผู้เรียนเข้าใจเกี่ยวกับความหลากหลายทางชีวภาพในระดับต่างๆ ตั้งแต่ ความหลากหลายทางพันธุกรรม ความหลากหลายของสปีชีส์ ไปจนถึง ความหลากหลายของระบบนิเวศ และทำ�ความรู้จักกับสิ่งมีชิวิตที่พบใน ท้องถิ่นเป็นหลัก (สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี, 2563) ระหว่างทำ�กิจกรรมนั้น ผู้เรียนอาจพบกับสิ่งมีชีวิตดั้งเดิมในท้องถิ่น หรือสิ่งมีชีวิตที่เป็นชนิดพันธุ์ต่างถิ่นก็ได้ ซึ่งการรู้ว่าในท้องถิ่นที่ผู้เรียนอยู่ มีชนิดพันธุ์ต่างถิ่นอะไรบ้าง จะเป็นการขยายความรู้เกี่ยวกับปัญหาที่คุกคาม ความหลากหลายทางชีวภาพในท้องถิ่นที่มีสาเหตุมาจากชนิดพันธุ์ต่างถิ่น บทความนี้จะนำ�เสนอการระบุชนิดพันธุ์ต่างถิ่นโดยใช้เครื่องมือและ เทคโนโลยีต่างๆ รวมถึงการนำ�ข้อมูลจากการทำ�กิจกรรมมาอภิปรายเกี่ยวกับ สถานการณ์การระบาดของชนิดพันธุ์ต่างถิ่นและการคาดการณ์ผลกระทบ ของชนิดพันธุ์ต่างถิ่นต่อชนิดพันธุ์ดั้งเดิมในท้องถิ่น เครื่องมือที่ช่วยระบุชนิดพันธุ์ต่างถิ่น ปัจจุบันมีเครื่องมือและเทคโนโลยีที่ช่วยระบุสิ่งมีชีวิต เช่น แอปพลิเคชัน คลังข้อมูลสารสนเทศของสิ่งมีชีวิตต่างๆ จากหลายแห่ง ซึ่งช่วยระบุสิ่งมีชีวิตที่พบ ประเภทของสิ่งมีชีวิตว่าเป็นชนิดพันธุ์ดั้งเดิม ในท้องถิ่นหรือเป็นชนิดพันธุ์ต่างถิ่น โดยจะยกตัวอย่างการใช้แอปพลิเคชัน และคลังข้อมูลสารสนเทศของสิ่งมีชีวิตต่างๆ ดังนี้ แอปพลิเคชัน Seek by iNaturalist Seek by iNaturalist เป็นแอปพลิเคชันที่พัฒนาขึ้นโดย iNaturalist ร่วมกับ the California Academy of Sciences และ the National Geographic Society เพื่อใช้ระบุสปีชีส์ของสิ่งมีชีวิตโดยใช้เทคโนโลยี วิเคราะห์รูปภาพ (Image Recognition) เทียบกับฐานข้อมูลสิ่งมีชีวิตของ iNaturalist ปัจจุบันสามารถระบุสิ่งมีชีวิตได้ประมาณ 20,000 สปีชีส์ จาก ทั่วโลก และแยกประเภทสิ่งมีชีวิตที่พบในพื้นที่ว่าเป็นสิ่งมีชีวิตดั้งเดิม ในท้องถิ่นหรือเป็นสิ่งมีชีวิตต่างถิ่นได้ (iNaturalist, 2020) สามารถดาวน์โหลด ใช้งานได้ฟรีในโทรศัพท์มือถือทั้งระบบ iOS ผ่าน App Store และระบบ Android ผ่าน Google Play Store มีวิธีการใช้งานโดยสังเขปดังนี้ เมื่อเปิดแอปพลิเคชัน ระบบจะใช้ข้อมูลพิกัดทางภูมิศาสตร์ (GPS Coordinates) จากโทรศัพท์มือถือ เพื่อบ่งบอกสถานที่ที่ผู้ใช้ แอปพลิเคชันอยู่ และเสนอรายการสิ่งมีชีวิตที่พบในพื้นที่นั้น (All Species) โดยผู้ใช้งานสามารถปรับเปลี่ยนการนำ�เสนอกลุ่มสิ่งมีชีวิตที่พบ โดยเลือกที่ All Species และเลือกดูเฉพาะกลุ่มสิ่งมีชีวิตที่สนใจได้ ตัวอย่างเช่น พืช (Plants) นก (Birds) สัตว์เลี้ยงลูกด้วยน้ำ�นม (Mammals) ดังภาพ 2 ภาพ 1 ตัวอย่างชนิดพันธุ์ต่างถิ่นที่รุกราน a. ผักตบชวา ( Pontederia crassipes Mart.) และ b. ปลาหมอคางดำ� ( Sarotherodon melanotheron Rüppell, 1852) a b ภาพ 2 แอปพลิเคชัน Seek by iNaturalist และรายการสิ่งมีชีวิตที่พบ ในพื้นที่ (All Species)