นิตยสาร สสวท. ฉบับที่ 249

ปีที่ 52 ฉบับที่ 249 กรกฎาคม - สิงหาคม 2567 13 ความหมายของการจัดการศึกษาโดยใช้ชุมชนเป็นฐาน การจัดการศึกษาโดยใช้ชุมชนเป็นฐาน (Community Based Learning : CBL) คือ การจัดการเรียนรู้ที่มีแนวคิดหรือรูปแบบการจัดการเรียนรู้ บูรณาการเนื้อหาตามหลักสูตรให้เชื่อมโยงกับชุมชน ให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้ จากการลงมือปฏิบัติจากสถานการณ์จริงไม่ใช่เพียงการเรียนรู้จากในห้องเรียน (Flecky,2011 ประยูร บุญใช้, 2558 และ กล้า ทองขาว,2561) การจัดการศึกษา โดยใช้ชุมชนเป็นฐานช่วยให้ผู้เรียนเกิดการสะท้อนคิดทำ �ให้เข้าใจความรู้ใน เนื้อหาตามหลักสูตรและยังเข้าใจชุมชนมากขึ้น นอกจากนี้ ยังส่งเสริมการ เรียนรู้และพัฒนาผู้เรียนด้านความรู้และทักษะอย่างหลากหลาย เช่น การคิด วิเคราะห์ การคิดสังเคราะห์ ซึ่งเป็นทักษะที่จำ �เป็นในศตวรรษ 21 สอดแทรก คุณธรรมจริยธรรม เจตคติที่พึงประสงค์ และการตระหนักในหน้าที่ความ รับผิดชอบในฐานะที่เป็นส่วนหนึ่งของชุมชน รวมทั้งเพื่อตอบสนองความต้องการ ที่แท้จริงของชุมชน ทั้งนี้ ชุมชนและผู้เรียนจะได้รับประโยชน์ร่วมกัน โดยการ บรรลุวัตถุประสงค์ของหลักสูตรและเป้าหมายที่กำ �หนดโดยชุมชน รวมถึง สร้างการเปลี่ยนแปลงทางสังคมในเชิงบวก อันเป็นการเสริมสร้างความเข้มแข็ง ของชุมชนอย่างยั่งยืน (วิจารณ์ พานิช,2557) ทฤษฎีการจัดการเรียนรู้โดยใช้ชุมชนเป็นฐาน ทฤษฎีการจัดการเรียนรู้โดยใช้ชุมชนเป็นฐานมีฐานรากมาจาก ทฤษฎีคอนสตรัคติวิสต์ (Constructivist Theory) ตามแนวคิดของ ที่มาและความสำ �คัญของการจัดการศึกษาโดยใช้ชุมชนเป็นฐาน ระบบการศึกษาของประเทศไทยในอดีตเริ่มเด่นชัดในยุคสุโขทัย จากคำ �จารึกบนหลักศิลาจารึก ตั้งแต่สมัยพ่อขุนรามคำ �แหงมหาราชที่ทรง ประดิษฐ์อักษรไทย ในอดีตการศึกษาถูกมองเป็นเรื่องของชนชั้นสูง การศึกษา จึงมีเฉพาะในวัง ส่วนประชาชนทั่วๆ ไป หากต้องการให้ลูกหลานศึกษา การอ่านเขียนหนังสือไทยและบาลี จะนำ �ไปฝากกับพระ วัดจึงเป็นศูนย์กลาง การศึกษาของชุมชน ต่อมาในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ เมื่อบ้านเมืองเจริญ รุ่งเรืองขึ้น มีการเปิดประเทศรับอารยธรรมตะวันตกเข้ามา ทำ �ให้แนวคิดเรื่อง การศึกษาเริ่มมีบทบาทมากขึ้นโดยมีแนวคิดว่าการศึกษาเป็นเครื่องมือของ การพัฒนาประเทศ ทำ �ให้ในปี พ.ศ. 2414 รัชกาลที่ 5 พระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งโรงเรียนหลวงแห่งแรกขึ้นใน พระบรมมหาราชวัง คือ โรงเรียนนายทหารมหาดเล็ก ต่อมา ได้เปลี่ยนชื่อเป็น โรงเรียนพระตำ �หนักสวนกุหลาบสอนวิชาภาษาไทย คณิตศาสตร์ และ ขนบธรรมเนียมราชการ (กระทรวงศึกษาธิการ, โรม บุนนาค,2564) เพื่อให้ สอดคล้องกับแนวคิดการพัฒนาคนมากขึ้น นอกจากนี้ หากมองภาพของ สังคมไทยในอดีตคนไทยใช้ชีวิตในชุมชนเรียนรู้วัฒนธรรมการอยู่ร่วมกัน โดย มีวัดเป็นศูนย์กลาง แต่เมื่อสังคมโลกเปลี่ยนแปลงเป็นสังคมที่มีการแข่งขันกัน ทำ �ให้ประเทศไทยต้องเร่งการพัฒนาประเทศให้มีความเจริญก้าวหน้าและ มุ่งเน้นการสร้างคนให้มีคุณภาพ และมีศักยภาพมากพอสำ �หรับการแข่งขันใน อนาคต ทำ �ให้สถานศึกษาค่อยๆ แยกคนออกจากชุมชน วัด ศาสนสถาน (พิณสุดา สิริธรังศรี, 2542) แต่ปัจจุบันการจัดการเรียนรู้ที่เน้นรายวิชายัง ไม่ประสบผลสำ �เร็จเท่าที่ควร ดังจะเห็นได้จากผลการทดสอบทางการศึกษา ระดับชาติขั้นพื้นฐาน หรือ Ordinary National Educational Test (O-NET) พบว่าผู้เรียนได้คะแนนเฉลี่ยค่อนข้างต่ำ � หลายรายวิชามีคะแนนเฉลี่ย ต่ำ �กว่าร้อยละ 50 (สถาบันทดสอบทางการศึกษาแห่งชาติ (องค์การมหาชน) (สทศ., (2567)) ไม่เฉพาะผลสัมฤทธิ์ทางการศึกษาในประเทศเท่านั้น แต่ผลสัมฤทธิ์ ทางการเรียนระดับโลก อย่าง PISA หรือ Programme for International Student Assessment ของ OECD (Organization for the Economic Cooperation and Development) พบว่าเด็กไทยมีคุณภาพต่ำ �กว่าค่าเฉลี่ย ทั้งในวิชาคณิตศาสตร์ วิทยาศาสตร์ และด้านการอ่าน แสดงให้เห็นถึงคุณภาพ ของผู้เรียนไทยยังไม่ได้มาตรฐานสากล (สสวท., 2565) นอกจากนี้ ระบบ การศึกษายังมีช่องโหว่เรื่องความเหลื่อมล้ำ �ของสังคมที่ทำ �ให้คนบางกลุ่ม เข้าไม่ถึงการศึกษาหรือหลุดออกจากระบบการศึกษา เมื่อกลุ่มคนถูกระบบ เมินเฉย สิ่งที่ตามมาคือ ความสามารถในการแข่งขันของประเทศต่ำ �ลง ศักยภาพ ในการพัฒนาประเทศก็ลดลง ส่วนด้านคุณธรรมจริยธรรมและศีลธรรม ของคนก็อาจจะลดลงตามไปด้วย (สำ �นักงานเลขาธิการสภาการศึกษา, 2552) ทางออกของการแก้ไขปัญหาดังกล่าวคือ ทางเลือกการศึกษาฐานชุมชนหรือ การใช้แนวคิดในการจัดการศึกษาฐานชุมชน (วรากรณ์ สามโกเศศ และคณะ, 2553 และ ประเวศ วะสี, 2555) เนื่องจากเป็นการจัดการศึกษาทางเลือก ที่มุ่งสร้างความเข้มแข็งฐานรากที่จำ �เป็นโดยภาคประชาชน เป็นการเรียนรู้ จากการปฏิบัติ เป็นการศึกษาที่เอาชีวิตเป็นตัวตั้ง เพื่อสุขภาวะทั้งร่างกาย จิตใจ สติปัญญาและสังคม เป็นการจัดการศึกษาแบบบูรณาการที่ได้รับการ สนับสนุนจากรัฐและท้องถิ่น ชุมชนช่วยกันทำ �ให้การศึกษาเป็นกลไกปลูกฝัง คุณค่าและชีวิตที่ดีงาม เพราะกระบวนการชุมชนคือ หัวใจของการพัฒนา ภาพจาก: https://prezi.com/8hcfdlcrmn9z/community-based-learning-cbl/ ภาพจาก: https://www.thaipbsworld.com/fixing-thai-education-is-not-just-a-matter-of- money/