นิตยสาร สสวท. ฉบับที่ 252

18 นิตยสาร สสวท. หากย้อมระยะเวลาสั้น สีอาจอ่อนและไม่ทนทาน ชนิดของเส้นใย เส้นใยแต่ละชนิดทำ �ปฏิกิริยากับสีต่างกัน เช่น ฝ้ายกับไหมให้ เฉดสีที่ต่างกันตามลักษณะของเส้นใย ค่า pH ของน้ำ �ย้อมมีผลต่อโครงสร้างทางเคมีของสารที่ให้สีทำ �ให้เฉดสีเปลี่ยนได้ เช่น ในสภาพกรดสีจะออกแดง แต่ในสภาพด่างอาจออกฟ้าหรือเขียว สารช่วยติดสี (Mordant) เช่น อะลูมิเนียมหรือสนิมเหล็ก ทำ �ให้ สีติดทนและเปลี่ยนเฉดได้ สนิมเหล็กช่วยให้สีเข้มขึ้นเป็นเทาหรือดำ � ภาพ 9 ปัจจัยที่มีผลต่อการย้อมสีธรรมชาติ “พืชที่มาจากธรรมชาติสามารถนำ �มาย้อมสี แล้วให้สีอะไรบ้าง” สีจากพืชที่ใช้ย้อมผ้าจะให้เฉดสีที่แตกต่างกันไปตามชนิดของพืช ส่วนที่ใช้ (ใบ, เปลือก, ราก) และปัจจัยในการย้อม ดังนั้น สีจากพืชจึงมีความหลากหลายของเฉดสีขึ้นอยู่กับชนิดของพืช ส่วนของพืชที่ใช้ และปัจจัยในกระบวนการย้อม ซึ่งสีหลักๆ จากพืช สามารถแบ่งออกได้เป็นกลุ่มเฉดสีดังภาพ 10 ภาพ 8 แสดงการนำ �เส้นไหมที่ย้อมสีด้วย เมล็ดมะขามไปหมักด้วยโคลน (ซ้าย) สีที่ได้ ก่อนหมักโคลน (ขวา) สีที่ได้หลังหมักโคลน โคลน นิยมนำ �มาใช้เป็นมอร์แดนท์ในการย้อมสีไหมมาตั้งแต่โบราณ ซึ่งจะเรียกว่า “ผ้าไหมหมักโคลน” หลังจากการย้อมสีไหมแล้วหากต้องการให้สีที่ได้เปลี่ยนสีไปจากเดิม ผู้ผลิต ผ้าไหมจะนำ �เส้นไหมหรือผ้าไหมไปหมักด้วยโคลน เส้นไหมหรือผ้าไหมจะเปลี่ยนเป็นสีใหม่หรือ มีสีที่ทึบหรือดำ �ขึ้น นอกจากนี้ ยังพบว่าเส้นไหมหรือผ้าไหมที่นำ �ไปหมักโคลนจะนิ่มขึ้น สีที่ย้อม จะมีความคงทนต่อการตกสีมากขึ้น โคลนช่วยให้สีย้อมติดคงทนได้เนื่องจากในโคลนมีแร่ธาตุอยู่ เช่น เหล็ก สังกะสี ทองแดง ซึ่งธาตุเหล่านี้สามารถเกิดพันธะเคมีระหว่างสีกับเส้นไหมได้ ตัวอย่างการมอร์แดนท์: ย้อมเส้นไหมด้วยสีที่สกัดจากเมล็ดมะขามกับสารส้ม (เกลือ ของอะลูมิเนียม) จะได้เส้นไหมสีน้ำ �ตาลทอง หากย้อมไหมด้วยเมล็ดมะขามกับโคลน จะได้ เส้นไหมสีเทา-ดำ � (อรนุช นาคชาติและคณะ, 2560) ปัจจัยการเปลี่ยนแปลงของเฉดสี การเปลี่ยนแปลงของเฉดสีในการย้อมผ้าขึ้นอยู่กับหลายปัจจัยสำ �คัญ ซึ่งแต่ละปัจจัย ส่งผลต่อสีและความคงทนของเส้นใยที่ย้อม ได้แก่ สภาวะแวดล้อม แสงและความชื้นอาจทำ �ให้ สีซีดหรือเปลี่ยนเฉด โดยเฉพาะแสงที่ทำ �ให้สีบางชนิดจางลงหากตากแดด อุณหภูมิ การย้อม ที่อุณหภูมิสูงช่วยให้สีติดทนขึ้นและซึมเข้าเส้นใยได้ลึก แต่หากสูงเกินไปสีอาจซีดลง การย้อมเย็น ช่วยคงสีธรรมชาติแต่ติดทนน้อยกว่า ระยะเวลาการย้อม ยิ่งย้อมนาน สีจะยิ่งเข้มและติดทนขึ้น ภาพ 7 สารช่วยติดสีจากธรรมชาติ ใบพลองเหมือด ใบมะขาม ใบชงโค มดแดง