นิตยสาร สสวท. ฉบับที่ 253

ปีที่ 53 ฉบับที่ 253 มีนาคม - เมษายน 2568 17 ในยุคที่โลกมีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วและซับซ้อน การพัฒนาทักษะสำ �คัญเพื่อเตรียมพร้อมสำ �หรับอนาคต เป็นสิ่งที่จำ �เป็นอย่างยิ่ง ระบบการศึกษาทั่วโลกจึงให้ความสำ �คัญกับการส่งเสริมสมรรถนะที่ช่วยให้นักเรียนสามารถ ปรับตัวและมีบทบาทในสังคมที่เปลี่ยนแปลง หนึ่งในแนวทางที่ได้รับการยอมรับอย่างกว้างขวางคือ การพัฒนา ทักษะด้านการคิดวิเคราะห์และการแก้ปัญหาด้วยเหตุผล ซึ่งสอดคล้องกับกรอบสมรรถนะสำ �คัญในศตวรรษที่ 21 และเกณฑ์การประเมินจากองค์กรความร่วมมือทางเศรษฐกิจและการพัฒนา (OECD) ก ารโต้แย้งทางวิทยาศาสตร์ (Scientific Argumentation) เป็นหนึ่ง ในกระบวนการเรียนรู้ที่ทรงพลังและสามารถตอบโจทย์สมรรถนะ ดังกล่าวได้ การโต้แย้งไม่ใช่เพียงการแสดงความคิดเห็น แต่ เป็นการใช้ข้อมูลหลักฐานที่น่าเชื่อถือและเหตุผลที่มีความสมเหตุสมผล เพื่อสนับสนุนความคิดเห็นหรือข้อสรุป กระบวนการดังกล่าวสะท้อนถึง ธรรมชาติของวิทยาศาสตร์ (Nature of Science) และการได้มาซึ่ง องค์ความรู้ที่ทางวิทยาศาสตร์ (Scientific inquiry) ความหมายและองค์ประกอบของการโต้แย้งทางวิทยาศาสตร์ ตามกรอบแนวคิดของ Sampson และ Schleigh (2016) อธิบายว่า การโต้แย้งทางวิทยาศาสตร์เป็นกระบวนการที่นักวิทยาศาสตร์ แสดงหลักฐานหรือข้อมูลสนับสนุนเพื่อประกอบการให้เหตุผลผ่านการ วิพากษ์วิจารณ์แนวคิดหรือหลักฐานอื่นๆ เพื่อสร้างความเข้าใจในเรื่องที่สนใจ ศึกษา อันนำ �ไปสู่การลงข้อสรุปเชิงวิทยาศาสตร์ หรือที่เรียกว่า “คำ �กล่าวอ้าง (Claim)” กระบวนการนี้ประกอบด้วยองค์ประกอบสำ �คัญ 3 ส่วน ดังภาพ 1 จากภาพ 1 จะเห็นว่า นักวิทยาศาสตร์ต้องพิจารณาหลักฐานก่อน เป็นอันดับแรก จากนั้นจึงใช้เหตุผลประกอบเพื่ออธิบายหลักฐาน และ นำ �ไปสู่การลงข้อสรุปเป็นลำ �ดับสุดท้าย อย่างไรก็ดี กระบวนการนี้ไม่ได้ เป็นเส้นตรง กล่าวคือ นักวิทยาศาสตร์ต้องมีการพิจารณาหลักฐาน เหตุผล และข้อสรุปย้อนกลับไปมาหลายครั้ง ก่อนที่จะแสดงจุดยืนของตนเอง ทั้งนี้ คุณภาพของการโต้แย้งทางวิทยาศาสตร์จะขึ้นอยู่กับการพิจารณาคุณภาพ ของหลักฐานหรือที่เรียกว่า เกณฑ์เชิงประจักษ์ รวมทั้งพิจารณาความเป็นไปได้ ในเชิงทฤษฎีที่เรียกว่า เกณฑ์ทฤษฎี รวมถึงกระบวนการในการวิเคราะห์ และการตีความข้อมูล ภาพ 1 องค์ประกอบของการโต้แย้งทางวิทยาศาสตร์ Sampson & Schleigh, 2016 เทคนิคนั่งร้านเสริมการเรียนรู้ (Scaffolding) เพื่อส่งเสริมการโต้แย้งทาง วิทยาศาสตร์ การพัฒนาทักษะการโต้แย้งทางวิทยาศาสตร์ให้กับนักเรียน ครู ควรมีแนวทางที่ส่งเสริมการเรียนรู้ที่อำ �นวยความสะดวกให้นักเรียนสามารถ สืบเสาะ ค้นหาหลักฐานตามกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ และนำ �มา โต้แย้งกัน จนกระทั่งสรุปเป็นองค์ความรู้ ซึ่งแนวทางที่เหมาะสมคือ การใช้ “เทคนิคนั่งร้านเสริมการเรียนรู้ (Scaffolding)” ซึ่งเป็นวิธีที่สามารถพัฒนา นักเรียนที่กำ �ลังประสบปัญหาการเรียนรู้ไปยังเป้าหมายของการเรียนรู้ได้ อย่างเป็นระบบ ตามทฤษฎีพื้นที่รอยต่อพัฒนาการ (Zone of Proximal Development: ZPD) ของ Vygotsky ที่อธิบายถึง “พื้นที่” ของการเรียนรู้