นิตยสาร สสวท. ฉบับที่ 253

32 นิตยสาร สสวท. ิ ต ิต ห ลายท่านอาจเคยเห็นพาดหัวข่าวของสื่อออนไลน์เกี่ยวกับ “การคิด” ของเด็กไทยในปัจจุบันคล้ายๆ ข้อความด้านบนมาบ้าง ซึ่งแสดงถึงประเด็นที่สังคมกำ �ลังเป็นห่วงว่าเด็กไทยอาจยังไม่ได้รับการฝึกฝนให้เกิดทักษะการคิดที่สามารถนำ �ไปประยุกต์ใช้ ในชีวิตได้หรือยังมีการฝึกฝนน้อย โดยทักษะการคิด ทั้งการคิดอย่างมีวิจารณญาณ (Critical Thinking) การคิดสร้างสรรค์ (Creative Thinking) และการคิดแก้ปัญหา (Problem Solving Thinking) เป็นทักษะสำ �คัญที่มีบทบาทอย่างมากต่อการใช้ชีวิต ในอนาคตที่มีข้อมูลมากมายที่สามารถเข้าถึงได้ง่ายขึ้น การมีทักษะเหล่านี้จะช่วยให้นักเรียนใช้ในการประมวลผล และตัดสินใจใน สถานการณ์ต่างๆ อย่างมีเหตุผลและเป็นระบบเพื่อรับมือและปรับตัวให้เข้ากับสถานการณ์ใหม่ๆ และหาแนวทางการแก้ไขเมื่อเกิดปัญหา ได้อย่างมีประสิทธิภาพ รวมถึงการมีความรับผิดชอบ และใช้ชีวิตในยุคที่มีความซับซ้อนของข้อมูลได้ (National Education Association (NEA), 2010; Bouckaert, 2023) “น่าห่วง เด็กไทยไม่ค่อยมี Critical Thinking วิกฤติช่วงวัยทำ �งาน” นอกจากนี้ ผลการประเมิน PISA 2022 พบว่าความฉลาดรู้ด้านการอ่าน คณิตศาสตร์ และวิทยาศาสตร์ของนักเรียนไทยลดลง (PISA Thailand, 2566) ซึ่งสะท้อนปัญหาทักษะการคิดของนักเรียน บทความนี้จึงมีเป้าหมายเพื่อนำ �เสนอแนวทางสำ �หรับครูใน การออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้ที่ส่งเสริมทักษะการคิดของนักเรียนผ่านกิจกรรมการสร้างข้อโต้แย้งทางวิทยาศาสตร์ (Scientific Argumentation) ในประเด็นทางสังคมที่เกี่ยวข้องกับวิทยาศาสตร์เพื่อให้ครูสามารถนำ �ไปออกแบบกิจกรรมที่สามารถนำ �ไปใช้ฝึกฝน ทักษะการคิดของนักเรียนได้ การจัดการเรียนรู้ที่เน้นการโต้แย้ง (Argumentation-Based Teaching: ABT) ส่งเสริมให้นักเรียนได้ฝึกทักษะการโต้แย้ง ทักษะการคิด โดยเฉพาะการคิดวิเคราะห์ การคิดอย่างมีวิจารณญาน ความมีเหตุผล ทักษะการสื่อสาร และช่วยให้นักเรียนมีส่วนร่วม ในกระบวนการเรียนรู้อย่างมีประสิทธิภาพ (Bulut et al., 2019; Meral et al., 2021) และการจัดการเรียนรู้ในวิชาวิทยาศาสตร์ เพื่อให้นักเรียนได้สร้างข้อโต้แย้งทางวิทยาศาสตร์ในประเด็นทางสังคมที่เกี่ยวข้องกับวิทยาศาสตร์ยังเป็นการฝึกฝนให้นักเรียน ได้ใช้ข้อมูลและแนวคิดทางวิทยาศาสตร์ที่เกี่ยวข้องมาสนับสนุนมุมมองของตนเองในสถานการณ์ต่างๆ และทำ �ให้นักเรียนเข้าใจ บทบาทของวิทยาศาสตร์ในชีวิตประจำ �วันได้ลึกซึ้งขึ้น (Nam & Y. Chen, 2017; Dawson, 2024) นอกจากนี้ ยังสอดคล้องกับ แนวคิดของการพัฒนาสมรรถนะทางวิทยาศาสตร์ตามกรอบการประเมินด้านวิทยาศาสตร์ของ PISA 2025 อีกด้วย แนวทางการออกแบบกิจกรรมการสร้างข้อโต้แย้งในประเด็นทางสังคมที่เกี่ยวข้องกับวิทยาศาสตร์ แนวทางในการออกแบบกิจกรรมผ่านการโต้แย้งทางวิทยาศาสตร์นั้น สิ่งสำ �คัญคือ ผู้ออกแบบต้องกำ �หนดเป้าหมาย ที่ต้องการฝึกฝนนักเรียนให้ชัดเจน ทั้งทักษะและสมรรถนะต่างๆ และควรพิจารณาพฤติกรรมที่ต้องการให้นักเรียนแสดงออกให้ สอดคล้องกับความสามารถของนักเรียนในแต่ละระดับชั้น รวมทั้งเลือกเนื้อหาวิทยาศาสตร์ที่เหมาะสมกับระดับชั้น ซึ่งองค์ประกอบหรือ ขั้นตอนในการออกแบบแบบกิจกรรมที่แนะนำ � มีดังนี้ การระบุประเด็นหรือคำ �ถามที่ต้องการให้นักเรียนสร้างข้อโต้แย้ง ควรระบุประเด็นที่เกิดการโต้แย้งหรือปัญหาที่มีความขัดแย้งที่นำ �ไปสู่การกระตุ้นให้นักเรียนสร้างข้อโต้แย้งที่หลากหลาย โดย อาจเริ่มจากการเลือกเนื้อหาตามตัวชี้วัด แล้วจึงมองหาสถานการณ์หรือประเด็นที่เกิดขึ้นในสังคมที่สอดคล้องกับเนื้อหานั้น ซึ่งอาจเป็น เหตุการณ์ที่เป็นส่วนหนึ่งในชีวิตจริง และจำ �เป็นต้องอาศัยความเข้าใจในแนวคิดวิทยาศาสตร์ที่สอดคล้องกับเนื้อหาที่ต้องการวัดมาให้ นักเรียนใช้อธิบาย นอกจากนี้ อีกวิธีการหนึ่งคือ เริ่มจากให้นักเรียนตั้งคำ �ถามในประเด็นทางสังคมที่ตนเองพบเจอและต้องการหาคำ �ตอบ แล้วพัฒนาขึ้นมาเป็นประเด็นในกิจกรรมการเรียนรู้ เลือกประเด็นโต้แย้งที่เกี่ยวข้องกับชีวิตจริง เช่น ปัญหาสิ่งแวดล้อม หรือประเด็น ทางสังคมที่เชื่อมโยงกับวิทยาศาสตร์ ภาพจาก: https://www.pitchnhire.com/blog/en- hance-critical-thinking-skills ภาพจาก: https://www.innovationtraining.org/cre- ative-problem-solving-process/ ภาพจาก: https://thesignaturehub.com/ how-to-develop-creative-thinking/