นิตยสาร สสวท. ฉบับที่ 253

ปีที่ 53 ฉบับที่ 253 มีนาคม - เมษายน 2568 33 การกำ �หนดจุดประสงค์ของกิจกรรม เป็นการกำ �หนดเป้าหมายที่คาดหวังให้นักเรียนบรรลุ ซึ่งควรระบุทักษะ หรือสมรรถนะที่ต้องการให้เกิดกับนักเรียนให้ชัดเจน ทั้งทักษะการคิด ทักษะการพูดโต้แย้งทางวิทยาศาสตร์ และทักษะอื่นๆ ที่ต้องการฝึก นอกจากนี้ สามารถกำ �หนดสมรรถนะต่างๆ เช่น สมรรถนะทางวิทยาศาสตร์ของ PISA 2025 ที่สอดคล้องกับกิจกรรมได้เช่นกัน การกำ �หนดเกณฑ์การประเมิน และเครื่องมือสำ �หรับการประเมิน การกำ �หนดเกณฑ์การประเมินควรกำ �หนดให้สอดคล้องกับจุดประสงค์ของกิจกรรม และระดับความสามารถตามช่วงวัยของ นักเรียน โดยเกณฑ์การประเมินควรสามารถวัดได้และใช้แยกระดับความสามารถของนักเรียนได้เพื่อให้ครูนำ �ข้อมูลไปใช้ในการให้ข้อมูล ย้อนกลับเพื่อการพัฒนาของนักเรียน สำ �หรับกิจกรรมการพูดโต้แย้งทางวิทยาศาสตร์นั้น ส่วนใหญ่จะใช้การสังเกตพฤติกรรมของ นักเรียนเป็นหลัก และสามารถใช้วิธีการสัมภาษณ์ การสะท้อนความคิดเห็นของนักเรียน และการวิเคราะห์งานเขียนของนักเรียนได้ (Wilkie, & Ayalon., 2023) ตัวอย่างเกณฑ์การประเมินทักษะการโต้แย้ง เช่น ระดับพอใช้ : นักเรียนเสนอเพียงแค่คำ �กล่าวอ้าง แต่ไม่มีข้อมูลสนับสนุน ระดับดี : นักเรียนเสนอคำ �กล่าวอ้างพร้อมข้อมูลและเหตุผลได้ แต่ไม่มีการตอบโต้ที่ชัดเจน ระดับดีมาก : นักเรียนเสนอคำ �กล่าวอ้าง ข้อมูลสนับสนุน การตอบโต้ และมีเหตุผลที่สมบูรณ์ การสร้างขั้นตอนของกิจกรรม ขั้นตอนของกิจกรรมต้องสอดคล้องกับจุดประสงค์การเรียนู้ รวมทั้งสามารถฝึกทักษะและสมรรถนะที่กำ �หนดไว้ได้จริง กิจกรรมการโต้แย้งทางวิทยาศาสตร์ เป็นการให้นักเรียนได้แสดงความคิดเห็นที่แตกต่างกัน โดยแต่ละฝ่ายต้องใช้เหตุผล ที่เป็นความรู้หรือหลักฐานทางวิทยาศาสตร์สนับสนุนความคิดเห็นของตน และคัดค้านความคิดเห็นของอีกฝ่าย ในการสร้างขั้นตอน ของกิจกรรมจึงควรให้นักเรียนได้แสดงถึงพฤติกรรมเหล่านี้ ทั้งการวิเคราะห์ความคิดเห็นหรือความต้องการของแต่ละฝ่ายในสถานการณ์ การสร้างคำ �กล่าวอ้าง การรวบรวมข้อมูลเพื่อใช้เป็นเหตุผลสนับสนุนคำ �กล่าวอ้าง การพูดโต้แย้ง การประเมินข้อโต้แย้ง และการตัดสินใจ เพื่อหาข้อสรุปร่วมกัน และอาจมีขั้นตอนให้นักเรียนได้ประเมินการโต้แย้งตนเอง รูปแบบการจัดกิจกรรมการโต้แย้งทางวิทยาศาสตร์ที่สามารถนำ �มาใช้เป็นแนวทางออกแบบกิจกรรมได้ เช่น กรอบการพัฒนา การสร้างคำ �อธิบายทางวิทยาศาสตร์เพื่อตอบคำ �ถามทางวิทยาศาสตร์แบบ Claim Evidence Reasoning Framework (CER) (Katherine, 2006, Samosa, 2021) ดังภาพ 1 การใช้กรอบ CER ในการออกแบบกิจกรรมช่วยให้นักเรียนสร้างข้อโต้แย้งแบบมี โครงสร้างชัดเจน มีการสนับสนุนคำ �กล่าวอ้างด้วยหลักฐานและเหตุผล และฝึกทักษะการคิดวิเคราะห์ข้อโต้แย้งของผู้อื่น นอกจากนี้ สามารถใช้โครงสร้างการโต้แย้งของ Toulmin (Toulmin’s Argumentation Model) ซึ่งประกอบด้วย คำ �กล่าวอ้าง หลักฐานหรือ ข้อมูลสนับสนุน การให้เหตุผลที่เชื่อมโยงข้อสรุปกับหลักฐาน ข้อมูลสนับสนุนเพิ่มเติม ข้อจำ �กัดของข้อสรุป และข้อโต้แย้งหรือ สถานการณ์ที่ทำ �ให้ข้อสรุปอาจใช้ไม่ได้เพื่อให้โครงสร้างของข้อโต้แย้งมีความน่าเชื่อถือมากขึ้น และช่วยให้ข้อสรุปมีความยืดหยุ่น และสมเหตุสมผลมากขึ้น (Toulmin, 2023) ภาพ 1 กรอบการพัฒนาการสร้างคำ �อธิบายทางวิทยาศาสตร์ เพื่อตอบคำ �ถามทางวิทยาศาสตร์แบบ CER ตัวอย่างกิจกรรมการสร้างข้อโต้แย้งในประเด็นทางสังคมที่เกี่ยวข้องกับวิทยาศาสตร์ ผู้เขียนขอยกตัวอย่างแนวการออกแบบกิจกรรมเพื่อฝึกทักษะการคิดของนักเรียนผ่านการสร้างข้อโต้แย้งในประเด็นทาง สังคมที่เกี่ยวข้องกับวิทยาศาสตร์ ชื่อกิจกรรม “ปล่อยดีไหม” โดยใช้ประเด็นการปล่อยปลาดุกบิ๊กอุย ซึ่งเป็นสัตว์ชนิดพันธุ์ต่างถิ่น (Alien Species) ลงในแหล่งน้ำ �ธรรมชาติกับความเชื่อเรื่องการปล่อยปลาของสังคมไทย โดยกำ �หนดให้มีสถานการณ์ที่เกิดความขัดแย้ง ของบุคคล 2 ฝ่ายที่ต่างมีเหตุผลของตนเอง ได้แก่ ฝ่ายที่ต้องการปล่อยปลาเพื่อทำ �บุญให้หายจากโรคที่เป็นอยู่ และคิดว่า การปล่อยปลาเป็นการเพิ่มจำ �นวนและชนิดของปลาในแหล่งน้ำ �นี้ กับฝ่ายที่มีอาชีพจับปลาขายที่ไม่ต้องการให้ปล่อยปลาเพราะ Claim (คำ �กล่าวอ้าง) ระบุข้อสรุปหรือคำ �ตอบที่ชัดเจน Evidence (หลักฐาน) ใช้ข้อมูลและหลักฐานที่เหมาะสมสนับสนุนคำ �กล่าวอ้าง Reasoning (เหตุผล) เชื่อมโยงคำ �กล่าวอ้างและหลักฐานด้วยการใช้เหตุผลที่มี คุณภาพ