นิตยสาร สสวท. ฉบับที่ 253

6 นิตยสาร สสวท. ภาพ 1 กรอบแนวคิดสะเต็มอิคิไกสำ �หรับการเชื่อมต่อผู้เรียนสู่อาชีพบูรณาการ a b c ในการทำ �งาน ประการที่สามคือ ความซับซ้อน ซึ่งสามารถคลี่คลายได้ด้วยการทำ �ให้กระจ่าง ง่าย และชัดเจน (Clarify) ผ่านการเรียนรู้ ที่มุ่งให้ผู้เรียนสืบค้นปัจจัยที่มีผลต่อการออกแบบแนวทางแก้ปัญหา (Inquired-solution) และประการสุดท้ายคือ ความคลุมเครือ ซึ่งสามารถรับมือได้ด้วยความคล่องตัว (Agility) หรือการตอบสนองต่อปัญหาอย่างรวดเร็ว ดังที่แสดงในการเรียนรู้ตามแนวทางสะเต็มที่ มุ่งเน้นให้ผู้เรียนเลือกแนวทางแก้ปัญหาที่เหมาะสม (Optimization) ภายใต้เงื่อนไขหรือข้อจำ �กัดที่มีอยู่ แม้ว่าสะเต็มศึกษาจะช่วยให้ผู้เรียนเข้าใจและแก้ปัญหาอย่างง่ายในโลกวูก้าได้ตามลักษณะสำ �คัญที่กล่าวมา (Ciolacu et al., 2023) แต่หลังการแพร่ระบาดของโควิด-19 โลกได้เปลี่ยนผ่านเป็นโลกยุคบานี่ (BANI world) ที่มีลักษณะเปราะบาง เต็มไปด้วยความกังวล คาดเดาได้ยากเนื่องจากความสัมพันธ์ไม่เป็นเชิงเส้นตรง และเต็มไปด้วยประเด็นที่ทำ �ความเข้าใจยาก (Evseeva, Evseeva, & Rawat, 2021) สถานการณ์นี้ทำ �ให้การเตรียมผู้เรียนสู่อาชีพสะเต็มต้องให้ความสำ �คัญกับการทำ �ความเข้าใจตนเองและผู้อื่นมากขึ้น เพราะในโลก ที่เปราะบางและคาดเดาได้ยาก การเข้าใจจุดแข็ง ข้อจำ �กัด และความต้องการของตนเองและผู้อื่นจะช่วยให้สามารถปรับตัวและทำ �งาน ร่วมกันได้อย่างมีประสิทธิภาพ ดังนั้น กลุ่มอาชีพสะเต็มจึงต้องปรับเปลี่ยนแนวคิดจากเดิมที่เน้นเพียงการใช้ความรู้และสมรรถนะในการ แก้ปัญหามาสู่การให้ความสำ �คัญกับคุณค่าและผลกระทบของการแก้ปัญหานั้นต่อสังคมและสิ่งแวดล้อม ผู้ประกอบอาชีพสะเต็มจึงต้อง พัฒนาทั้งเจตคติและความตระหนักในการใช้ความรู้อย่างมีความรับผิดชอบเพื่อสร้างนวัตกรรมที่ไม่เพียงแต่แก้ปัญหาได้ แต่ยังต้องคำ �นึงถึง ความยั่งยืนและผลกระทบในระยะยาว บทความนี้จึงมุ่งกระตุ้นให้ผู้เรียนเห็นความสำ �คัญของการพัฒนาทั้งทักษะและคุณค่าในการประกอบอาชีพสะเต็ม โดยเฉพาะการ เข้าใจตนเองและการบูรณาการศาสตร์ต่างๆ เพื่อสร้างนวัตกรรมที่ตอบโจทย์ความต้องการในอนาคต พร้อมกับการตระหนักถึงความรับผิดชอบ ต่อสังคมและสิ่งแวดล้อม อันจะนำ �ไปสู่การเป็นผู้ประกอบอาชีพสะเต็มที่มีทั้งความสามารถ ความเข้าใจในตนเองและผู้อื่น และจริยธรรม ในการทำ �งานท่ามกลางความเปลี่ยนแปลงของโลกยุคใหม่ เติม (สะ) เต็ม “อิคิไก” สู่ผู้เรียน การนำ �แนวคิดอิคิไก (Ikigai) ซึ่งเป็นปรัชญาการดำ �เนินชีวิตที่สืบทอดมาจากญี่ปุ่น โดยเฉพาะในหมู่เกาะโอกินาวาที่มีประชากร อายุยืนที่สุดในโลก มาประยุกต์ใช้ในการค้นหาเป้าหมายชีวิตและการงานที่มีความหมาย คำ �ว่า “อิคิไก” มาจากคำ �ว่า “อิคิ” ( 生き ) แปลว่า “ชีวิต” และ “ไก” ( 甲斐 ) แปลว่า “คุณค่า” หรือ “ความหมาย” ซึ่งเมื่อรวมกันจึงหมายถึง “เหตุผลของการมีชีวิตอยู่” หรือ “จุดมุ่งหมาย ในชีวิต” แนวคิดนี้มองว่าความสุขและความสำ �เร็จที่แท้จริงเกิดจากการค้นพบจุดตัดของ 4 องค์ประกอบ ได้แก่ สิ่งที่เรารัก (Passion) สิ่งที่เราถนัด (Mission) สิ่งที่สร้างรายได้ (Profession) และสิ่งที่โลกต้องการ (Vocation) จากประสบการณ์การจัดค่ายอาชีพสะเต็มในปี 2023 ผู้เขียนได้พบว่าแม้จะพยายามกระตุ้นให้ผู้เรียนระดับมัธยมปลายเห็น ความหลากหลายของกลุ่มอาชีพสะเต็ม (STEM careers) ทั้งอาชีพใหม่ที่อาจยังไม่เคยได้ยินชื่อและอาชีพปัจจุบันที่ต้องบูรณาการความรู้จาก หลายสาขา แต่การประเมินระหว่างการเรียนรู้กลับสะท้อนให้เห็นข้อจำ �กัดสำ �คัญคือ ผู้เรียนยังมีมุมมองแคบต่ออาชีพสะเต็ม มักมองหา เพียงทางลัด (Shortcut) สู่รายได้ และขาดความเข้าใจเชิงลึกเกี่ยวกับรายละเอียดงาน (Job Description) รวมถึงไม่เข้าใจเป้าหมายหรือ ค่านิยมของอาชีพที่ตนสนใจ ดังจะเห็นได้จากคำ �ตอบของผู้เรียนที่ว่า “อยากเป็นยูทูปเบอร์เพราะมีแพสซีฟอินคัม (S-13)” หรือ “อยากเป็น นักแคสเกม (S-85)” จากข้อค้นพบนี้ผู้เขียนจึงได้นำ �แนวคิดอิคิไกมาใช้เป็นเครื่องมือช่วยให้ผู้เรียนได้สำ �รวจและสะท้อนความเข้าใจ เกี่ยวกับอาชีพที่ตนสนใจอย่างลึกซึ้งขึ้น การใช้แนวคิดนี้ไม่เพียงช่วยให้ผู้เรียนเข้าใจตนเองและอาชีพที่สนใจมากขึ้น แต่ยังช่วยให้มองเห็น แนวทางการเตรียมตัวสู่อาชีพอนาคตที่ยั่งยืน ไม่ถูกแทนที่ด้วยปัญญาประดิษฐ์ และต้องการการบูรณาการความรู้จากหลายศาสตร์ในการ ปฏิบัติงานให้สำ �เร็จ