นิตยสาร สสวท. ฉบับที่ 253

ปีที่ 53 ฉบับที่ 253 มีนาคม - เมษายน 2568 7 ภาพ 1b แสดงให้เห็นถึงกรอบแนวคิดอิคิไกชั้นกลางที่เชื่อมต่อผู้เรียนให้มีความเข้าใจเกี่ยวกับรายละเอียดงานสะเต็มหรือ การคิดเชิงแก้ปัญหาที่ต้องการการบูรณาการศาสตร์ในการแก้ปัญหานั้นได้อย่างมีประสิทธิภาพ (Bybee, 2013) โดยผู้สอนสามารถปรับใช้ รายการคำ �ถามด้านล่างเพื่อมุ่งให้ผู้เรียนสำ �รวจแง่มุมของการแก้ปัญหาผ่านวิธีคิดของอาชีพเหล่านั้นได้อย่างมีประสิทธิภาพ 1) สร้างความหลงใหลในการแก้ปัญหา (Passion) จากสถานการณ์ปัญหาที่กำ �หนดให้ นักเรียนพบว่ามีอะไรที่ตนเองคุ้นเคย หรือ มีความถนัดใดที่จะเป็นประโยชน์ในการแก้ปัญหาดังกล่าวได้บ้าง 2) สร้างความมุ่งมั่นในการพิชิตพันธกิจ (Mission) จากความท้าทายที่นักเรียนกำ �ลังเผชิญ ประเด็นใดบ้างที่นักเรียนรู้สึกสนใจ และประเด็นดังกล่าวสามารถช่วยให้ชุมชนผ่านพ้นสถานการณ์ปัญหาดังกล่าวได้ 3) สร้างความชำ �นาญในการปฏิบัติ (Profession) แนวทางในการแก้ปัญหาที่นักเรียนระดมได้ มีสิ่งใดบ้างที่นักเรียนลงมือทำ �ได้ ทันที มีสิ่งใดบ้างที่นักเรียนยังทำ �ให้ลุล่วงไม่ได้ และเมื่อทำ �สิ่งเหล่านั้นได้แล้วจะได้รับผลตอบแทนเช่นไรบ้าง 4) สร้างการเชื่อมต่อทักษะการทำ �งาน (Vocation) แนวทางในการแก้ปัญหาที่นักเรียนทดลองใช้หรือพัฒนาขึ้นสอดคล้องกับ อาชีพใดที่มีอยู่จริงในปัจจุบันบ้าง หากยังไม่มีอาชีพใดที่ใกล้เคียงนักเรียนคิดว่าการปฏิบัติหรือรายละเอียดงานดังกล่าวจะเป็นของอาชีพใด ในอนาคตอันใกล้ ส่วนที่น่าสนใจของการประยุกต์ใช้แนวคิดอิคิไกในการพัฒนาผู้เรียนคือ การใช้กรอบแนวคิดอิคิไกชั้นใน (ดังแสดงในภาพ 1c) เป็นเครื่องมือในการสะท้อนคิด (Reflection) หลังจากที่ผู้เรียนได้ลงมือปฏิบัติหรือแก้ปัญหาสะเต็ม (Kelley et al., 2021) โดยผู้เขียนได้ พัฒนาชุดคำ �ถามที่ช่วยให้ผู้เรียนวิเคราะห์ช่องว่างในการพัฒนาตนเอง ตัวอย่างเช่น • กรณีที่ผู้เรียนได้ทำ �ในสิ่งที่ชอบและถนัด อีกทั้งเป็นประโยชน์ต่อสังคมแต่ยังไม่คุ้มค่าในแง่ผลตอบแทน: “นักเรียนจะปรับ แผนการดำ �เนินการอย่างไร?” • กรณีที่ผู้เรียนได้ทำ �ในสิ่งที่ถนัดและชอบพร้อมทั้งได้ผลตอบแทนที่เหมาะสมแต่ยังไม่ส่งผลต่อชุมชน: “นักเรียนจะเชื่อมต่อ และขยายผลการแก้ปัญหาสู่ชุมชนจริงได้อย่างไร?” • กรณีที่ผู้เรียนแก้ปัญหาได้ดีแต่ยังมีหลายด้านที่ไม่ถนัด: “นักเรียนวางแผนจะเพิ่มความชำ �นาญอย่างไรบ้าง?” • กรณีที่ผู้เรียนแก้ปัญหาได้อย่างมีประสิทธิภาพแต่ไม่ได้ชอบในประเด็นนั้นมากนัก: “ครั้งหน้านักเรียนอยากจะลองแก้ปัญหาใด ที่ตัวเองกำ �ลังสนใจอยู่ไหม?” จากการใช้คำ �ถามสะท้อนคิดที่เน้นประเด็นที่ขาดหายไปในแต่ละส่วนของอิคิไกชั้นในพบว่า วิธีการนี้ช่วยให้ผู้เรียนเกิดการตระหนักรู้ ถึงคุณค่าของการเรียนรู้และการแก้ปัญหาในหลายองค์ประกอบ ทั้งคุณค่าต่อตนเอง คุณค่าต่อสังคม และความคุ้มค่าของการลงมือปฏิบัติ อย่างไรก็ตาม คุณค่าที่สำ �คัญของแนวคิดอิคิไกไม่ได้จำ �กัดอยู่เพียงการช่วยผู้เรียนค้นหาและทำ �ความเข้าใจอาชีพที่เหมาะสมเท่านั้น แต่ยังช่วยให้ผู้เรียนเข้าใจถึงลักษณะที่พลวัต (Dynamic) ของการพัฒนาอาชีพและธุรกิจ โดยเฉพาะการเปลี่ยนผ่านจากความสนใจส่วนตัว ไปสู่การสร้างธุรกิจหรืออาชีพด้วยแนวคิดเชิงนวัตกรรม ในขณะเดียวกันแนวคิดนี้ยังช่วยให้ผู้เรียนมองเห็นโอกาสในการใช้ความคิด รายการคำ �ถามเชื่อม รัก -> ถนัด 1) นักเรียนรู้สึกว่าจำ �เป็นมากหรือน้อยอย่างไร ในการทำ �สิ่งที่รัก/สิ่งที่ชอบให้ดีขึ้นเรื่อย ๆ 2) นักเรียนทำ �สิ่งที่รัก/สิ่งที่ชอบได้ดีขึ้นอย่างไร บ้าง 3) นักเรียนจะรู้ได้อย่างไรว่าทำ �สิ่งที่รัก/สิ่งที่ ชอบได้ชำ �นาญเพียงพอแล้ว 1) หากนักเรียนสามารถเปลี่ยนสิ่งที่ทำ �อยู่ให้มี มูลค่าหรือสร้างรายได้ จะดีต่อตัวนักเรียนหรือ คนรอบข้างอย่างไรบ้าง 2) นักเรียนคิดว่าสิ่งที่ชอบทำ �/ทำ �ได้ดีเป็น ประจำ �จะสร้างรายได้ได้อย่างไรบ้าง 3) นักเรียนจะมีวิธีเปลี่ยนสิ่งที่ชอบทำ � ให้กลาย เป็นสิ่งที่สร้างรายได้ได้อย่างไร 1) สิ่งที่นักเรียนทำ �อยู่เป็นประจำ �กับสิ่งที่สังคม ต้องการมีจุดร่วมกันอย่างไรบ้าง 2) นักเรียนจะโน้มน้าวนักลงทุนให้เห็น ประโยชน์ต่อสังคมในสิ่งที่ทำ �อย่างไร 3) สิ่งที่นักเรียนทำ �จนชำ �นาญ สร้างประโยชน์ ให้สังคม สร้างค่าตอบแทนอย่างเหมาะสมได้ อย่างไรบ้าง รายการคำ �ถามเชื่อม รัก->รายได้ รายการคำ �ถามเชื่อม รัก->สังคม ตาราง 1 ตัวอย่างคำ �ถามมุ่งให้ผู้เรียนสำ �รวจ ค้นหา และเชื่อมโยงอาชีพแบบอิคิไก จากการประยุกต์ใช้แนวคิดอิคิไก ผู้เขียนพบว่าผู้เรียนยังไม่สามารถบูรณาการทั้ง 4 องค์ประกอบเข้าด้วยกันได้อย่างสมบูรณ์ ดังแสดง ในภาพ 1a ที่มุ่งให้ผู้เรียนสำ �รวจองค์ประกอบสำ �คัญของอาชีพที่สนใจ ผู้เขียนจึงได้พัฒนาชุดคำ �ถามซักไซ้ไล่เรียง ดังตาราง 1 ซึ่งเป็นกลยุทธ์ สำ �คัญในการช่วยให้ผู้เรียนคิดวิเคราะห์และต่อยอดความเข้าใจเกี่ยวกับอาชีพที่เลือกในหลายองค์ประกอบ ทั้งในแง่ของการทำ �ความเข้าใจอาชีพ เชิงลึกการตระหนักถึงคุณค่าของการพัฒนาตนเองเพื่อความสำ �เร็จในอาชีพนั้น และการเชื่อมโยงความสามารถของตนกับความต้องการของ ตลาดแรงงาน