นิตยสาร สสวท. ฉบับที่ 255

32 | นิตยสาร สสวท. “หนูรู้ไหมว่าในขนมปังที่แม่ทิ้งไว้ มีอะไรเกิดขึ้นบ้าง” ค ำ �ถามง่ายๆ เช่นนี้ อาจกลายเป็นจุดเริ่มต้นของการเรียนรู้ทาง วิทยาศาสตร์ที่น่าตื่นเต้นสำ �หรับเด็กเล็ก โดยเฉพาะอย่างยิ่งในแขนง จุลชีววิทยา (Microbiology) วิทยาศาสตร์ที่ศึกษา “สิ่งมีชีวิตขนาดเล็ก” ซึ่งแม้จะมองไม่เห็นด้วยตาเปล่า แต่กลับมีบทบาทอย่างมากในชีวิตประจำ �วัน ของเรา การเรียนรู้จุลชีพจึงไม่ใช่เรื่องของนักวิทยาศาสตร์ระดับสูงเท่านั้น แต่สามารถเป็น “การผจญภัยทางการเรียนรู้” สำ �หรับเด็กๆ ได้เช่นกัน สำ �หรับเด็ก การเปิดโลกของจุลชีพตั้งแต่ระดับประถมศึกษาจะช่วย เสริมสร้างความอยากรู้อยากเห็น ฝึกกระบวนการคิดเชิงวิทยาศาสตร์ และ เปิดโอกาสให้พวกเขาได้สัมผัสกับบทบาทของนักวิทยาศาสตร์ตัวน้อย อย่างแท้จริง จุลชีพคืออะไร และทำ �ไมเด็กควรรู้จัก จุลชีพ (Microorganisms) หรือ จุลินทรีย์ คือ สิ่งมีชีวิตขนาดเล็ก มากที่ต้องใช้กล้องจุลทรรศน์จึงจะมองเห็น เช่น แบคทีเรีย ยีสต์ รา ไวรัส แม้จะมีขนาดเล็กจิ๋วแต่จุลชีพกลับมีบทบาทสำ �คัญในหลายด้าน เช่น แบคทีเรียดีในลำ �ใส้ที่ช่วยย่อยอาหาร การใช้ยีสต์ทำ �ขนมปัง หรือไวรัส ที่ทำ �ให้เกิดโรค เช่น ไวรัสไข้หวัดใหญ่ เด็กๆ มักตื่นเต้นเมื่อได้รู้ว่าใน สิ่งที่อยู่รอบตัว เช่น ดิน อาหาร น้ำ � อากาศ หรือแม้แต่ในตัวของพวก เขาเองเต็มไปด้วยสิ่งมีชีวิตเล็กๆ ที่มองไม่เห็น การเรียนรู้จุลชีววิทยามี ประโยชน์มากมายต่อพัฒนาการของเด็กไม่ใช่เพียงแค่ความรู้แต่ยังส่งเสริม ทักษะอื่นๆ ดังนี้ • กระตุ้นความอยากรู้อยากเห็น เด็กชอบตั้งคำ �ถาม เช่น “ทำ �ไมของกินถึงเน่า” หรือ “อะไรทำ �ให้ขนมปังขึ้นรา” • ฝึกกระบวนการคิดทางวิทยาศาสตร์ สังเกต ทดลอง บันทึกผล และสรุปผล • สร้างพื้นฐานทางสุขภาพ รู้จักการล้างมือที่ถูกต้อง และเข้าใจ การป้องกันโรค • พัฒนาทักษะชีวิต ความอดทน การทำ �งานร่วมกัน และการ คิดวิเคราะห์ จุลชีววิทยาสำ �หรับเด็ก ผู้เขียนได้เสนอแนะขอบเขตการจัดการเรียนรู้เนื้อหาวิชา จุลชีววิทยาสำ �หรับเด็กที่เหมาะสมตามพัฒนาการของระดับประถมศึกษา โดยเน้นเนื้อหาเชิงบูรณาการที่กระตุ้นความสนใจ สอดคล้องกับชีวิตประจำ �วัน และสามารถออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้ที่ทำ �ได้จริงในโรงเรียนหรือที่บ้าน พร้อมตัวอย่างประเด็นที่ควรสอน ดังนี้ ระดับประถมศึกษาตอนต้น (ป.1 - ป.3) ควรเน้นหัวข้อเกี่ยวกับ “เชื้อโรคและสุขลักษณะ” (Germ and Hygiene) เนื่องจากเด็กในช่วงวัยนี้ ยังไม่สามารถดูแลตนเองได้ดี มีโอกาสสัมผัสเชื้อโรคและแพร่กระจายได้ง่าย โดยเฉพาะในสภาพแวดล้อมที่มีการรวมกลุ่ม เช่น โรงเรียน การเรียนรู้ เกี่ยวกับเชื้อโรคตั้งแต่วัยนี้จะช่วยให้เด็กมีความเข้าใจว่าเชื้อโรคคืออะไร ภาพ 1 อินโฟกราฟิกเพื่อส่งเสริมการเรียนรู้ “เชื้อโรคและสุขลักษณะ” ที่มา https://multimedia.anamai.moph.go.th/infographics/hygiene-for-kids/ พบได้ที่ไหน เข้าสู่ร่างกายได้อย่างไร และควรป้องกันตนเองอย่างไร เช่น การล้างมืออย่างถูกวิธี การรักษาสุขอนามัยในชีวิตประจำ �วัน การนำ �เสนอเนื้อหาในวัยนี้ควรใช้สื่อที่เข้าใจง่าย เช่น อินโฟกราฟิก ภาพวาด การ์ตูน เชื้อโรคจำ �ลอง นิทาน หรือเพลงประกอบกิจกรรม เพื่อให้เด็กเรียนรู้ อย่างสนุกสนานและเกิดความตระหนักรู้ ระดับประถมศึกษาตอนปลาย (ป.4 - ป.6) ควรขยับไปสู่หัวข้อ “อาหารจากจุลินทรีย์” (Food from Microbes) เพื่อให้เด็กได้รู้ว่า จุลินทรีย์ไม่ใช่สิ่งเลวร้ายเสมอไป แต่หลายชนิดมีประโยชน์และถูกนำ �มาใช้ ในกระบวนการผลิตอาหาร เช่น ยีสต์ในการทำ �ขนมปัง แบคทีเรียในการ หมักโยเกิร์ต หรือเชื้อราในซีอิ๊วและเต้าเจี้ยว เด็กจะได้เรียนรู้ผ่าน การทดลอง เช่น การหมักโยเกิร์ต การปลูกเชื้อราบนขนมปัง และฝึกสังเกต การเน่าเสียของอาหารที่เกิดจากจุลินทรีย์ นอกจากนี้ ยังสามารถเชื่อมโยง ความรู้กับพฤติกรรมสุขภาพ เช่น การเลือกซื้ออาหารปลอดภัย หรือ การเก็บรักษาอาหารอย่างถูกวิธี ซึ่งทั้งหมดนี้ช่วยเสริมสร้างทักษะ วิทยาศาสตร์พื้นฐาน ความตระหนักด้านสุขภาพ และความคิดเชิงวิเคราะห์ ในชีวิตประจำ �วันของเด็กได้อย่างมีประสิทธิภาพ