นิตยสาร สสวท. ฉบับที่ 255

ปีที่ 53 ฉบับที่ 255 กรกฎาคม - สิงหาคม 2568 | 49 ภาพ 5 กิจกรรมชุมนุมและหนังสือนกในโรงเรียนกุมภวาปี จังหวัดอุดรธานี ภาพ 6 ภูมินิเวศของแต่ละเมืองที่เข้าร่วม CNC2025 ประเทศไทย ที่มา เครือข่ายธรรมชาติวิทยาไทย - ThaiNaturalist Network https://www.facebook.com/share/1E9ej7to38/ สื่อการเรียนรู้ เช่น หนังสือ “นกในโรงเรียนกุมภวาปี” ซึ่งรวบรวมความ หลากหลายของนกในโรงเรียนกุมภวาปีจากข้อมูลที่เก็บรวบรวมได้ผ่าน iNaturalist จนเกิดเป็นฐานข้อมูลความหลากหลายทางชีวภาพของโรงเรียน และท้องถิ่นจากวิทยาศาสตร์พลเมืองของนักเรียนในโรงเรียน นอกจากตัวอย่างกิจกรรมในโรงเรียนที่กล่าวมาแล้ว วิทยาศาสตร์ พลเมืองยังปรากฏอยู่ในหลากหลายบริบททั่วประเทศไทยไม่ได้จำ �กัดอยู่ เฉพาะในห้องเรียนหรือกลุ่มนักเรียนเท่านั้น แต่ยังเปิดกว้างให้บุคคลทั่วไป ที่สนใจธรรมชาติได้มีส่วนร่วมอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะกิจกรรม “ปฏิบัติการ สำ �รวจธรรมชาติในเมือง” ซึ่งจัดขึ้นเป็นประจำ �ทุกปีและเปิดโอกาสให้ผู้คน จากหลากหลายประสบการณ์มีบทบาททั้งในฐานะผู้สังเกต ผู้จัดกิจกรรม ไปจนถึงเจ้าภาพของพื้นที่สำ �รวจ ซึ่งจะกล่าวถึงในหัวข้อต่อไป เมื่อเมืองกลายเป็นห้องเรียนด้วยปฏิบัติการสำ �รวจธรรมชาติผ่าน iNaturalist หนึ่งในกิจกรรมวิทยาศาสตร์พลเมืองที่เติบโตอย่างต่อเนื่อง ในระดับโลกคือ ปฏิบัติการสำ �รวจธรรมชาติในเมือง หรือ City Nature Challenge (CNC) ซึ่งเริ่มต้นในปี พ.ศ. 2559 จากความร่วมมือระหว่าง สองเมืองในสหรัฐอเมริกา คือ ลอสแอนเจลิส และซานฟรานซิสโก โดยมี เป้าหมายเพื่อส่งเสริมให้ประชาชนสำ �รวจและบันทึกข้อมูลสิ่งมีชีวิตในเมือง ของตนเอง กิจกรรมนี้จัดโดยทีม Community Science จาก California Academy of Sciences และ Natural History Museum of Los Angeles County โดยในแต่ละปีจะมีการจัด Bioblitz ระยะเวลา 4 วัน ช่วงปลาย เดือนเมษายน ที่เปิดโอกาสให้เมืองต่างๆ ทั่วโลกเข้าร่วมสำ �รวจธรรมชาติ อย่างพร้อมเพรียง ทั้งในรูปแบบของ “ความร่วมมือ” และ “การแข่งขัน เชิงมิตรภาพ” เพื่อดูว่าเมื่อผู้คนทั่วโลกมีเป้าหมายร่วมกัน จะสามารถสร้าง ผลกระทบในเชิงบวกต่อการอนุรักษ์ธรรมชาติได้มากเพียงใด โดยในทุกปี จะมีการเปิดรับสมัครหัวเมืองที่เข้าร่วมปฏิบัติการสำ �รวจธรรมชาติในเมือง ในช่วงปลายปีจนถึงกลางเดือนมกราคมโดยเมืองใดสนใจจะเป็นเจ้าภาพ ในการจัดกิจกรรมสามารถติดตามได้จากเพจเครือข่ายธรรมชาติวิทยาไทย - ThaiNaturalist Network ได้เลย ประเทศไทยเองก็เป็นหนึ่งในประเทศที่เข้าร่วมกิจกรรม ปฏิบัติการ สำ �รวจธรรมชาติในเมืองอย่างจริงจัง และมีพื้นที่เข้าร่วมครอบคลุมทั่ว ประเทศไทย ในปี พ.ศ. 2568 มี 13 จังหวัดที่ลงทะเบียนเข้าร่วม CNC2025 ได้แก่ กรุงเทพมหานครและปริมณฑล สมุทรสงคราม พิษณุโลก เชียงราย เชียงใหม่ ฉะเชิงเทรา ระยอง ขอนแก่น อุดรธานี สุรินทร์ นครศรีธรรมราช พังงา และสงขลา ลักษณะของกิจกรรมจะเป็นการเชิญชวนให้บุคคลที่สนใจเข้าร่วม สำ �รวจสิ่งมีชีวิตด้วยกัน กิจกรรมจะมีทั้งออนไซต์และออนไลน์ ลักษณะ แตกต่างกันไปในแต่ละจังหวัด เช่น จังหวัดระยอง ได้จัดกิจกรรมทั้งกลางวัน และกลางคืน กิจกรรมเน้นการเรียนรู้เชิงลึกผ่านประสบการณ์ตรงใน ระบบนิเวศป่าชายเลน โดยไม่จำ �กัดเฉพาะการสำ �รวจชนิดพันธุ์ แต่เน้นให้เด็ก และผู้เข้าร่วมสังเกตพฤติกรรมและการปรับตัวของสิ่งมีชีวิตภายใต้สิ่งแวดล้อม ที่เปลี่ยนแปลงตลอดเวลา เช่น ระดับน้ำ � ความเค็ม แสงสว่าง ผู้เขียนในฐานะครูในพื้นที่อำ �เภอกุมภวาปี จังหวัดอุดรธานี ก็ได้ เข้าร่วมเป็นส่วนหนึ่งของกิจกรรม โดยพื้นที่อำ �เภอกุมภวาปี จังหวัด อุดรธานีเป็นหนึ่งในตัวอย่างพื้นที่ซึ่งมีความหลากหลายทางชีวภาพ เนื่องจากมีพื้นที่ชุ่มน้ำ �และเป็นสถานที่ท่องเที่ยวที่สำ �คัญของจังหวัด คือ ทะเลบัวแดง ซึ่งเป็นพื้นที่หนึ่งของประเทศไทยที่เข้าร่วม CNC 2025 กิจกรรมดังกล่าวจัดโดยชุมนุมนักธรรมชาติวิทยา โรงเรียนกุมภวาปี ที่ นักเรียนและครูร่วมมือกันจัดขึ้นเป็นปีแรก โดยมีครูภควัต สองเมือง ครูกลุ่มสาระการเรียนการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีเป็นผู้ดูแล กิจกรรม กิจกรรมนี้ไม่เพียงแต่ส่งเสริมให้นักเรียนในพื้นที่อำ �เภอกุมภวาปี ได้มีโอกาสเรียนรู้ความหลากหลายทางชีวภาพในท้องถิ่นของตนเองเท่านั้น แต่ยังได้ฝึกทักษะการสังเกต การเก็บข้อมูลทางวิทยาศาสตร์ และการ ทำ �งานร่วมกันเป็นทีมของนักเรียนผ่านกิจกรรมในรูปแบบออนไลน์ โดย เริ่มตั้งแต่การเรียนรู้วิธีการใช้ iNaturalist ตลอดจนการสำ �รวจและบันทึก ข้อมูลความหลากหลายทางชีวภาพในชุมชนของตนเอง นอกจากนี้ การ เข้าร่วมกิจกรรมยังทำ �ให้นักเรียนได้เห็นคุณค่าและความสำ �คัญของ ทรัพยากรธรรมชาติในพื้นที่บ้านเกิดของตนเอง ซึ่งเป็นรากฐานที่สำ �คัญใน การปลูกฝังจิตสำ �นึกในการอนุรักษ์ธรรมชาติให้เติบโตไปพร้อมกับความรู้ ความเข้าใจที่ถูกต้อง ทำ �ให้กิจกรรมชุมนุมซึ่งเป็นกิจกรรมพัฒนาผู้เรียน ในโรงเรียนมีการนำ �เทคโนโลยีอย่างแพลตฟอร์ม iNaturalist เข้ามาใช้