นิตยสาร สสวท. ฉบับที่ 256

ปีที่ 53 ฉบับที่ 256 กันยายน - ตุลาคม 2568 | 29 คำ �ถาม 1: จากเรื่อง พฤติกรรมของปลาหลังหนาม การทดลองนี้พยายามตอบคำ �ถามอะไร .................................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................... ในช่วงของการผสมพันธุ์ ถ้าปลาหลังหนามตัวผู้เห็นปลาตัวเมีย มันจะพยายามดึงดูดตัวเมียโดยการแสดงพฤติกรรม เกี้ยวพาราสีซึ่งดูคล้ายกับการเต้นรำ �เล็กๆ ในการทดลองครั้งที่สองได้สำ �รวจตรวจสอบพฤติกรรมเกี้ยวพาราสีนี้อีกครั้งโดยใช้หุ่นขี้ผึ้ง สามแบบผูกติดกับลวด ตัวหนึ่งสีแดง อีกสองตัวสีเงินซึ่งตัวหนึ่งมีท้องแบน ส่วนอีกตัวท้องป่อง นักเรียนนับจำ �นวนครั้ง (ในเวลา ที่กำ �หนด) ที่ปลาหลังหนามตัวผู้แสดงปฏิกิริยาต่อหุ่นจำ �ลองโดยแสดงพฤติกรรมเกี้ยวพาราสี ผลการทดลองแสดงดังรูปข้างล่าง คำ �ถาม 2: จากเรื่อง พฤติกรรมของปลาหลังหนาม นักเรียนสี่คนสรุปผลของตัวเองตามที่ได้จากการทดลองครั้งที่สองนี้ ข้อสรุป เหล่านี้ถูกต้องตามข้อมูลที่ได้จากกราฟหรือไม่ ข้อสรุปนี้ถูกต้องหรือไม่ สีแดงก่อให้เกิดพฤติกรรมเกี้ยวพาราสีของปลาหลังหนามตัวผู้ ปลาหลังหนามตัวเมียท้องแบน ทำ �ให้ปลาหลังหนามตัวผู้แสดงพฤติกรรมเกี้ยวพาราสีมากที่สุด ปลาหลังหนามตัวผู้แสดงพฤติกรรมเกี้ยวพาราสีกับปลาตัวเมียท้องป่องมากกว่าปลาตัวเมียท้องแบน ใช่ ไม่ใช่ จากตัวอย่างข้อสอบ PISA ที่ได้แสดงไปข้างต้น จะเห็นได้ว่าคำ �ถามข้อ 1 ของเรื่อง พฤติกรรมของปลาหลังหนาม เป็นการประเมิน ความสามารถในการระบุคำ �ถามเชิงวิทยาศาสตร์ของนักเรียน โดยข้อสอบจะให้สถานการณ์หรือข้อมูลที่เกี่ยวข้องมาให้นักเรียนได้ทำ � ความเข้าใจและนำ �ไปสู่การตั้งคำ �ถามที่สอดคล้องกับสถานการณ์และแสดงความสัมพันธ์ของสิ่งที่ต้องการสืบเสาะ เช่น ข้อมูลพฤติกรรม ของปลาหลังหนาม ข้อมูลการออกแบบการทดลอง ข้อมูลผลการสังเกต แผนภูมิแท่งแสดงผลการทดลอง และเมื่อพิจารณาคำ �ถาม จะเห็นได้ว่าคำ �ถามข้อที่ 1 ของข้อสอบ เน้นให้นักเรียนได้ตั้งหรือระบุคำ �ถามที่สอดคล้องกับการทดลองหรือผลการทดลองที่ข้อสอบนำ �เสนอ ดังนั้น ในการระบุคำ �ถามของการทดลอง นักเรียนต้องทำ �ความเข้าใจและวิเคราะห์ข้อมูลต่างๆ ที่ได้รับ และตั้งคำ �ถามที่แสดงความสัมพันธ์ ของเหตุและผลของการทดลองหรือแสดงความสัมพันธ์เชิงเหตุผลระหว่างตัวแปรต้นและตัวแปรตามของการทดลอง เช่น “สีของปลาหลังหนาม มีผลต่อความก้าวร้าวของปลาหรือไม่” ซึ่งคำ �ถามดังกล่าวมีความสอดคล้องกับวิธีการทดลองและผลการทดลองในข้อสอบนั่นเอง ในการจัดการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ ผู้สอนควรให้ความสำ �คัญกับการพัฒนาความสามารถในการระบุหรือตั้งคำ �ถามเชิงวิทยาศาสตร์ ของนักเรียน โดยกระตุ้นให้นักเรียนเกิดการคิดอย่างมีวิจารณญาณและมีเหตุผลซึ่งเป็นส่วนสำ �คัญต่อการเรียนรู้และการพัฒนาการสืบเสาะ หาความรู้ทางวิทยาศาสตร์ของนักเรียน (Chin & Osborne, 2008) นอกจากนี้ นักเรียนควรได้รับรู้และเข้าใจว่า คำ �ถามเชิงวิทยาศาสตร์ เป็นอย่างไร รวมทั้งมีโอกาสได้ฝึกฝนและพัฒนาความสามารถในการระบุคำ �ถามเชิงวิทยาศาสตร์อย่างสม่ำ �เสมอ อย่างไรก็ตาม การจัดการเรียนรู้ในห้องเรียนวิทยาศาสร์ เช่น การทดลองในห้องเรียนวิทยาศาสตร์จะมีรูปแบบการจัดการเรียนรู้ที่แตกต่างจากคำ �ถาม ในข้อสอบ PISA นั่นคือ จะเริ่มต้นจากการให้นักเรียนได้ระบุคำ �ถามของการทดลองที่นำ �ไปสู่การออกแบบการทดลองและลงมือปฏิบัติ การทดลองอย่างเป็นลำ �ดับ ดังนั้น คำ �ถามจึงเป็นส่วนสำ �คัญเพราะหากคำ �ถามไม่ชัดเจน ไม่แสดงความสัมพันธ์ของสิ่งที่สนใจศึกษา การดำ �เนินการรวบรวมข้อมูลในลำ �ดับต่อไปก็เป็นไปได้ยาก ทั้งนี้ คำ �ถามที่นักเรียนตั้งในห้องเรียนวิทยาศาสตร์อาจหลากหลาย ผู้สอน จึงมีบทบาทสำ �คัญในการให้ข้อเสนอแนะเพื่อให้นักเรียนสามารถตั้งคำ �ถาม หรือพัฒนาให้เป็นคำ �ถามเชิงวิทยาศาสตร์ที่เหมาะสม เช่น จากสถานการณ์ปลาหลังหนาม เมื่อนำ �ไปใช้ในห้องเรียน หากมีนักเรียนตั้งคำ �ถามว่า “อะไรเป็นสาเหตุที่ทำ �ให้ปลาหลังหนามแสดง พฤติกรรมก้าวร้าว” ซึ่งเป็นคำ �ถามที่ค่อนข้างกว้าง ยังไม่แสดงสิ่งที่ต้องการศึกษา ตรวจสอบ หรือทดลองอย่างชัดเจน ผู้สอนอาจ แนะนำ �ให้นักเรียนคิดต่อไปยังปัจจัยที่สนใจศึกษา หรือสิ่งที่นักเรียนคาดว่าจะเป็นสาเหตุ/สิ่งที่เป็นเหตุเป็นผลกัน หรือทำ �ให้คำ �ถาม มีความเฉพาะเจาะจงมากยิ่งขึ้นเพื่อให้สามารถนำ �ไปสู่การทดลองต่อไปหรือสามารถหาหลักฐานมาสนับสนุนคำ �ตอบได้ เช่น การระบุเพิ่มเติม ถึงสาเหตุที่สนใจศึกษา ไม่ว่าจะเป็น สี ขนาด ลักษณะของปลา หรือสาเหตุอื่น คำ �ถามข้อ 2 ของเรื่อง พฤติกรรมของปลาหลังหนาม เน้นการประเมินความสามารถในการแปลความหมายข้อมูลและใช้ ประจักษ์พยานหรือหลักฐานทางวิทยาศาสตร์อย่างมีวิจารณญาณ โดยให้นักเรียนได้พิจารณาและวิเคราะห์ข้อมูลเกี่ยวกับพฤติกรรมการ