นิตยสาร สสวท. ฉบับที่ 256

44 | นิตยสาร สสวท. ก ารจัดการเรียนรู้โดยใช้ปรากฏการณ์เป็นฐาน เกิดขึ้นจากการปฏิรูป การศึกษาในประเทศฟินแลนด์ อันเนื่องมาจากความต้องการในการ เตรียมเยาวชนของประเทศให้พร้อมรับมือกับการดำ �รงชีวิตในโลกที่มี การเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว เป็นวิธีการเรียนรู้แบบพหุวิทยาการ (Multi- disciplinary) ให้ความสำ �คัญกับการเรียนรู้จากปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นจริง ในชีวิต กระตุ้นให้ผู้เรียนตั้งคำ �ถามที่สอดคล้องกับปรากฏการณ์ด้วยตนเอง เพื่อนำ �ไปสู่การสืบเสาะ ค้นคว้า อภิปรายและหาข้อสรุปของประเด็นต่างๆ ที่อยู่ในปรากฏการณ์นั้นๆ (อรพรรณ บุตรกตัญญู, 2561) โดยอาจเป็น ปรากฏการณ์ระดับโลกที่ผู้คนทั่วโลกให้ความสนใจ เช่น ภาวะโลกร้อน การระบาดของโรคติดเชื้อไวรัส โคโรน่า 2019 (Covid-19) การเกยตื้น ขวางคลองสุเอซของเรือบรรทุกตู้คอนเทนเนอร์ “เอเวอร์ กิฟเวน” หรือ ปรากฏการณ์ในระดับประเทศ เช่น มหันตภัยน้ำ �ท่วมครั้งใหญ่ในภาคเหนือ และภาคใต้ ปี พ.ศ. 2567 ปัญหาฝุ่น PM 2.5 การเกิดแผ่นดินไหวใน กรุงเทพมหานคร ปี พ.ศ. 2568 (Francis, Breland, Ø stergaard, Lieblein, and Morse, 2013; Bobrowsky, 2018) ภาพ 1 ข่าวการแพร่ระบาดของปลาหมอคางดำ � ที่มา: https://www.thaipbs.or.th/news/content/342441 ผู้เขียนขอยกตัวอย่างการใช้ปรากฏการณ์การระบาดของ ปลาหมอคางดำ �มาออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้ตามขั้นตอนการจัดการ เรียนรู้โดยใช้ปรากฏการณ์เป็นฐานตามกรอบแนวคิดของ Daehler and Folsom (2016) ชลาธิป สมาหิโต (2562) และสุพิชชา นาเทพ (2566) ดังรายละเอียดต่อไปนี้ ขั้นที่ 1 เลือกปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นจริงบนโลก ซึ่งมีความ น่าสนใจ เหมาะสมกับวัยและความรู้เดิมของนักเรียน โดยเฉพาะ ปรากฏการณ์ที่เกี่ยวข้องกับการดำ �รงชีวิตของนักเรียน เพราะจะทำ �ให้ นักเรียนเกิดการเรียนรู้วิทยาศาสตร์อย่างมีความหมาย (Meaningful Learning) และส่งเสริมให้นักเรียนมีความฉลาดรู้ทางวิทยาศาสตร์ ซึ่งเป็น ความสามารถของบุคคลในการเชื่อมโยงประเด็นที่เกี่ยวข้องกับวิทยาศาสตร์ และเแนวคิดทางวิทยาศาสตร์ได้อย่างมีวิจารณญาณ สามารถสื่อสารหรือ โต้แย้งในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีอย่างเป็นเหตุ เป็นผลและนำ �ไปสู่การลงมือปฏิบัติได้ (สสวท, 2564) ในขั้นตอนนี้ครู อาจนำ �เสนอข่าวที่เกี่ยวข้องกับการแพร่ระบาดของปลาหมอคางดำ �ใน ประเทศไทย แล้วสอบถามนักเรียนว่า “นักเรียนเคยพบเห็นข่าวดังกล่าว ปรากฏอยู่ในสื่อออนไลน์ โทรทัศน์ หนังสือพิมพ์ วารสาร หรือไม่” “ถ้าเคย สื่อต่างๆ มีการนำ �เสนอข่าวดังกล่าวในประเด็นใดบ้าง” เพื่อตรวจสอบ ความรู้และประสบการณ์เดิมของนักเรียนต่อปรากฏการณ์ที่ครูต้องการให้ นักเรียนศึกษา ขั้นที่ 2 วิเคราะห์เนื้อหาของบทเรียน เมื่อทราบความรู้และ ประสบการณ์เดิมของนักเรียนที่มีต่อปรากฏการณ์แล้ว ครูจึงพิจารณาถึง เนื้อหาวิชาที่จะนำ �มาใช้สอนและมีความสอดคล้องกับปรากฏการณ์ดังกล่าว รวมถึงวิเคราะห์ว่านักเรียนต้องมีความรู้พื้นฐานอะไรบ้างที่จะนำ �มาใช้ใน การศึกษาปรากฏการณ์ที่กำ �หนด และนักเรียนควรจะได้เรียนรู้อะไรบ้าง จากปรากฏการณ์เป้าหมาย เช่น ถ้าครูต้องการใช้ปรากฏการณ์การ แพร่ระบาดของปลาหมอคางดำ � ในบทเรียนเรื่อง “การเปลี่ยนแปลงแทนที่ ในระบบนิเวศ” นักเรียนควรต้องมีความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับความหมายและ ส่วนประกอบของระบบนิเวศ การพึ่งพาอาศัยกันในระบบนิเวศ สายใย อาหารและโซ่อาหาร สำ �หรับนำ �ไปเชื่อมโยงกับแนวคิดทางวิทยาศาสตร์ เรื่องความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศ หรือการปรับตัวของสิ่งมีชีวิต เพื่อให้อยู่รอดในระบบนิเวศที่ส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงแทนที่ในระบบ นิเวศ และนำ �ไปสู่การหาแนวทางในการแก้ปัญหาการแพร่ระบาดของ ปลาหมอคางดำ �เพื่อไม่ให้ส่งผลกระทบต่อระบบนิเวศของประเทศไทย ขั้นที่ 3 นำ �เสนอปรากฏการณ์ในรูปแบบกว้างๆ ไม่ชี้เฉพาะเจาะจง ในประเด็นใดประเด็นหนึ่งเพราะจะเป็นการจำ �กัดความคิดของนักเรียน ครูควรกระตุ้นให้นักเรียนศึกษาปรากฏการณ์อย่างรอบด้าน อาศัยการ บูรณาการความรู้ข้ามศาสตร์เพื่อนำ �ไปสู่การตั้งคำ �ถามที่เป็นจุดเริ่มต้นของ การศึกษาปรากฎการณ์ โดยให้นักเรียนตั้งคำ �ถามจากมุมมองที่หลากหลาย เช่น ให้นักเรียนในแต่ละกลุ่มช่วยกันตั้งคำ �ถามที่เกี่ยวข้องกับปรากฏการณ์ เพื่อนำ �ไปสู่การสืบเสาะทางวิทยาศาสตร์ โดยกำ �หนดให้เป็นคำ �ถามในด้าน สิ่งแวดล้อม ด้านเศรษฐกิจ ด้านสังคม ด้านสุขภาพ และด้านการเกษตร อย่างน้อยด้านละ 1 คำ �ถาม แล้วให้นักเรียนทุกกลุ่มนำ �เสนอคำ �ถาม ของกลุ่มตนเองหน้าชั้นเรียน ดังตัวอย่างคำ �ถามต่อไปนี้ “ปลาหมอคางดำ � มีลักษณะพิเศษอย่างไรที่ทำ �ให้แพร่พันธุ์ได้เร็ว” “การแพร่ระบาดส่งผลกระทบ ต่อระบบนิเวศของแหล่งน้ำ �อย่างไร” “การเปลี่ยนแปลง อุณหภูมิ น้ำ � หรือ อาหาร มีผลต่อการขยายพันธุ์ของปลานี้หรือไม่” “วิธีใดเหมาะสมที่สุดใน การควบคุมการระบาดของปลาชนิดนี้” “วิธีการเพิ่มมูลค่าของปลาหมอ คางดำ �มีอะไรบ้าง” “ปริมาณโปรตีนและรสชาติของเนื้อปลาหมอคางดำ � แตกต่างจากเนื้อปลาชนิดอื่นหรือไม่ อย่างไร ขั้นที่ 4 วางลำ �ดับขั้นตอนของกิจกรรมการเรียนรู้ ขั้นตอนนี้ คือ การระบุหน้าที่และบทบาทของนักเรียนว่าจะต้องทำ �อะไรบ้าง โดยครู อาจให้นักเรียนแต่ละกลุ่มเลือกคำ �ถามบนกระดานที่กลุ่มตนเองสนใจ มากที่สุด ซึ่งอาจเป็นคำ �ถามของเพื่อนกลุ่มอื่นก็ได้มาทำ �การสืบเสาะ หาความรู้เพื่อหาคำ �ตอบที่เหมาะสมที่สุดของคำ �ถามดังกล่าว โดยจัด กิจกรรมการเรียนรู้ในรูปของการแสดงบทบาทสมมติที่ให้นักเรียนร่วมกัน พิจารณาว่าจากปรากฏการณ์ที่กำ �หนดให้ควรมีกลุ่มบุคคลใดบ้างที่ เกี่ยวข้องและต้องเข้ามามีส่วนร่วมเพื่อช่วยกันแก้ไขปัญหาให้ประสบ ผลสำ �เร็จ ครูนำ �รายชื่อกลุ่มบุคคลที่นักเรียนระบุไว้มาจำ �ลองและออกคำ �สั่ง แต่งตั้ง “คณะกรรมการแก้ไขปัญหาการแพร่ระบาดของปลาหมอคาง