นิตยสาร สสวท. ฉบับที่ 189 กรกฎาคม - สิงหาคม 2557

16 / 62

16
นิตยสาร สสวท.
อรนิษฐ์ โชคชัย
นักวิชาการ สาขาวิทยาศาสตร์มัธยมศึกษาตอนต้น สสวท. / e-mail:
ย้อนกลับไปเมื่อหลายร้อยล้านปีก่อน เมื่อสิ่งมีชีวิตตายลง
บางส่วนจะสะสมทับถมปนอยู่กับตะกอนต่าง ๆ ทั้งบนบกและในทะเล
ภายใต้สภาวะแวดล้อมที่เหมาะสม ซากสิ่งมีชีวิตจะเปลี่ยนสภาพเป็น
อินทรียวัตถุ เมื่อเวลาผ่านไปบริเวณดังกล่าวจะค่อย ๆ ทรุดตัวหรือ
จมตัวลงภายใต้ผิวโลกลึกมากขึ้น และจากแรงกดที่เพิ่มมากขึ้น
ตลอดจนอุณหภูมิที่สูงขึ้น มีผลท� ำให้ อินทรียวัตถุแปรสภาพ
ก่อให้เกิดแหล่งทรัพยากรเชื้อเพลิงที่มีคุณค่าที่มนุษย์ในยุคปัจจุบัน
สามารถน�ำมาใช้ประโยชน์ได้อย่างมากมาย
สิ่งต่าง ๆ รอบตัวของเรา มีหลายอย่างที่เป็นผลิตภัณฑ์ที่ได้
มาจากแหล่งเชื้อเพลิงที่เรียกว่า ปิโตรเลียม ปิโตรเลียมเป็นแหล่ง
พลังงานที่ส�ำคัญของมนุษย์และน�ำมาใช้เป็นวัตถุดิบเพื่อผลิตเป็น
ผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ ได้มากมาย ปิโตรเลียมที่เกิดอยู่ใต้ผิวโลกสามารถ
น�ำขึ้นมาใช้ผลิตเป็นผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ ได้อย่างไร
ปิ โตรเลียมอยู่ ในหินต้นก�ำเนิดปิ โตรเลียมมีองค์ประกอบ
ที่ส�ำคัญคือธาตุไฮโดรเจนธาตุคาร์บอน และมีก๊าซชนิดอื่นๆปนอยู่ด้วย
เล็กน้อย ปิโตรเลียมแบ่งตามสถานะได้ 2 ประเภท คือ น�้ำมันดิบและ
ก๊าซธรรมชาติ
จากปิโตรเลียมสู่ผลิตภัณฑ์
ตัวอย่างน�้ำมันดิบ
ปิโตรเลียมที่สะสมอยู่ในหินต้นก�ำเนิด เมื่อถูกแรงกระท�ำจาก
การไหวตัวของเปลือกโลกหรือด้วยความดันที่เกิดจากน�้ ำหนัก
ของชั้นหินที่ทับถมอยู่ในต�ำแหน่งเหนือหินต้นก� ำเนิดขึ้นไป
ปิโตรเลียมจะไหลซึมออกจากหินต้นก�ำเนิดไปตามรอยแตก รอยแยก
และตามรูพรุนของหินไปสู่แหล่งใหม่ที่มีความดันต�่ำกว่าแหล่งเดิม
เรียกหินที่เป็นแหล่งสะสมตัวใหม่ของปิโตรเลียมว่า หินกักเก็บ
ปิโตรเลียมหรือหินอุ้มปิโตรเลียม
หลายคนคงสงสัยว่า หินกักเก็บปิโตรเลียมมีลักษณะอย่างไร
เพราะเหตุใดปิโตรเลียมจึงสามารถไหลเข้าไปสะสมตัวอยู่ได้
ข้อสงสัยนี้สามารถหาค�ำตอบได้จากกิจกรรม ศึกษาลักษณะของ
หินกักเก็บปิ โตรเลียม ในหนังสือเรียนรายวิชาเพิ่มเติม
วิทยาศาสตร์ เชื้อเพลิงเพื่อการคมนาคม ชั้นมัธยมศึกษาตอนต้น
กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์
กิจกรรมนี้มีจุดประสงค์ให้ท� ำการทดลอง สังเกตและอธิบาย
ลักษณะของหินกักเก็บปิโตรเลียม และอธิบายความแตกต่าง
ระหว่างหินกักเก็บปิโตรเลียมและหินชนิดอื่น ๆ ขั้นตอนการท�ำ
กิจกรรมให้ใช้แว่นขยายพิจารณาลักษณะเนื้อหิน จ�ำนวน 3 ชนิด
ได้แก่หินทราย หินปูนและหินแกรนิต จากนั้นให้หยดน�้ ำมันพืช
1 หยด ลงบนผิวหน้าหินทั้ง 3 ชนิด และสังเกตการเปลี่ยนแปลง
ที่เกิดขึ้น ซึ่งในกิจกรรมนี้จะให้น�้ำมันพืชแทนน�้ำมันดิบ
หินทราย หินปูน หินแกรนิต
หยดน�้ำมันพืชลงไปที่ผิวหน้าของหิน
ในการท�ำกิจกรรม มีค�ำถามชวนคิดที่จะช่วยไขปัญหาเกี่ยวกับ
ลักษณะของหินกักเก็บปิโตรเลียม ดังนี้
• เนื้อหินทั้ง 3 ชนิด มีลักษณะต่างกันหรือไม่ อย่างไร
• น�้ำมันพืชสามารถไหลซึมเข้าสู่หินชนิดใดได้บ้าง
• หินที่น�้ำมันพืชสามารถไหลซึมเข้าไปได้ มีลักษณะเนื้อหิน
ต่างจากหินชนิดอื่น ๆ ที่น�ำมาทดสอบอย่างไร